خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - محمد حسین عابدی: اگر بخواهیم مشکلات زیست محیطی استان سمنان را در همین یک دهه اخیر بشماریم فهرستی بسیار بلندرا پیش رو خواهیم داشت. از تخریب شاهوار طی سال‌های سال، ریختن پساب‌های صنعتی در سرخه و گرمسار، آلایندگی کارخانه‌های سمنان تا مشکلات مدیریتی، کشتار گورخرها، مشکلات یوز ها و… مشکلاتی هستند که کوله بار سنگینی از دشواری‌ها را بر دوش مردم و فعالان زیست محیطی قرار داده است.
سازمان‌های مردم نهاد و رسانه‌هایی که سال‌های سال است که یک تنه در مقابل دشواری‌ها و موانع محیط زیستی استان سمنان می‌ایستند و هر بار هم با ماجرای جدیدی روبرو می‌شوند. در خرداد ماه ۱۴۰۱ نیز بار دیگر ماجرایی برای زیست کره توران پدید آمده‌است زیست کره‌ای که آفریقای ایران و تنها زیستگاه یوز یادآور آسیا محسوب می‌شود و حالا قرار است برای معدن کاری واگذار شود.
پهنه‌هایی که واگذار می‌شود
چندی پیش سرپرست معاونت امور معادن و صنایع معدنی اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان سمنان از آزادسازی بخشی از پهنه‌های اکتشافی و همچنین برقرار شدن امکان ثبت درخواست صدور پروانه اکتشاف توسط متقاضیان در سامانه کاداستر خبر داد بود و اعلام داشت: در استان سمنان ۱۰ پهنه معدنی موسوم به خارتوران، عباس آباد و طرود با مجموع مساحت ۱۶ هزار و ۴۵۶ کیلومتر مربع مشمول آزادسازی هستند.
علی اکبر علیخانی با اشاره به اینکه بر اساس اعلام ستاد وزارت، عملیات بروز رسانی و انجام اصلاحات فنی ضروری سامانه کاداستر به پایان رسیده و همزمان با آزادسازی برخی پهنه‌های اکتشاف، امکان ثبت درخواست صدور پروانه اکتشاف توسط متقاضیان از طریق سامانه کاداستر نیز برقرار خواهد شد، افزود: با عنایت به اتمام مطالعات برخی پهنه‌های اکتشافی کشور، مابقی این پهنه‌ها و تمامی محدوده‌های مشمول آزادسازی روزانه نیز همزمان با دسترسی ثبت درخواست صدور پروانه اکتشاف هر استان، آزاد خواهد شد.
وی اضافه کرد: بر اساس برنامه زمان بندی اعلام شده از سوی معاونت معدنی وزارت متبوع، آزادسازی پهنه‌های مشمول استان سمنان در روز سه شنبه تاریخ ۲۷ اردیبهشت ماه سال جاری انجام و همزمان با آن امکان ثبت درخواست صدور پروانه اکتشاف برای متقاضیان برقرار خواهد شد. ضمناً موقعیت مکانی پهنه‌های مشمول آزادسازی در سامانه کاداستر معادن قابل رؤیت است.
تصویر شماره یک همپوشانی با زیست کره توران
تحقیقات خبرنگار مهر، با توجه به تصویر شماره یک که در این گزارش نیز دیده می‌شود، نشان می‌دهد که بخش بسیار بزرگی از پهنه واگذار شده برای معدن با زیست کره توران محل زیست گونه‌های نادر جانوری مانند یوز و گور و… همپوشانی دارد. در این تصویر منطقه قرمز رنگ پهنه معدنی است و محدوده سبز زیست کره توران و خاستگاه جانورانی است که بعضاً در دنیا آن چنان نادر هستند که در حدود بسیار خطرناک (از لحاظ انقراض) قرار دارند.
در سند تفصیلی تدبیر و توسعه شهرستان شاهرود آمده است که وسعت زیست کره توران یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار عنوان شده است و در زمره مناطق چهارگانه حساس محیط زیستی کشور محسوب می‌شود که مجوز فعالیت معدنی طبق قانون در این مناطق داده نمی‌شود.
به نظر می‌رسد که صدور مجوز فعالیت‌های معدنی در منطقه حفاظت شده توران، بدون مجوز محیط زیست استان سمنان بوده است و اما از سوی دیگر هم اعلام می‌شود که سازمان صمت بی پروا و بدون داشتن مجوز آزاد سازی عرصه معدنی را با این وسعت در رسانه‌های رسمی اعلام نمی‌کند! مجموع این موارد یک بار دیگر شائبه‌هایی را درباره تلاش عده‌ای برای دور زدن قانون و چنگ اندازی به منابع طبیعی استان سمنان را مطرح می‌سازد که نمونه آن را در شاهوار شاهرود نیز شاهد بودیم.
معدن کاری ممنوع
مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست نخستین کسی بود که از سوی محیط زیست به این موضوع واکنش نشان داد و با بیان اینکه ما در مجموعه توران شامل منطقه حفاظت شده، پناهگاه حیات وحش و پارک ملی توران برای اکتشاف و بهره‌برداری از هیچ معدن جدیدی مجوز صادر نکرده‌ایم و تاکنون استعلامی هم از ما صورت نگرفته است لیکن معادنی که در منطقه توران فعال هستند، از گذشته در حال کار بوده‌اند.
رضا اقتدار بیان داشت: سازمان حفاظت محیط زیست برای پیشگیری از صدور هرگونه مجوز جدید معدنی در حدود مناطق چهارگانه محیط زیست در سراسر کشور، نقشه و فایل رقومی این مناطق را طی مکاتبات متعدد به وزارت صنعت، معدن و تجارت فرستاده است تا این لایه‌های رقومی را روی سیستم کاداستر وزارتخانه بارگذاری کنند. این بدین معناست که اگر کسی بخواهد روی محدوده‌های معدنی، عملیات ثبت انجام دهد، این کار در حدود مناطق چهارگانه امکانپذیر نیست.
وی صراحتاً با بیان اینکه اخیراً اطلاع پیدا کردیم که پهنه‌های معدنی که عموماً در اختیار سازمان زمین شناسی یا ایمیدرو است، در ۲۶ ماه جاری آزادسازی خواهند شد تا متقاضیان نسبت به ثبت آنها و طی فرآیند قانونی اقدام کنند، اعلام می‌کند: بر این اساس ما یک مکاتبه فوری با امضای آقای دکتر اکبری - معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست - با معاونت معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام دادیم و رونوشت آن را برای دستگاه‌های نظارتی هم ارسال کردیم. در این نامه تصریح شده است که فایل رقومی مناطق چهارگانه در آزادسازی پهنه‌ها مدنظر قرار بگیرد یعنی اگر آزادسازی در محدوده مناطق چهارگانه انجام شود، غیرقانونی است.
مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه این نامه در حقیقت پاسخ به استعلام ماده ۲۴ قانون معادن است، گفت: بر اساس بند چ ماده ۲۴ قانون معادن، وزارت صنعت برای صدور مجوز اکتشاف جدید معدنی مکلف به استعلام از سازمان حفاظت محیط زیست در حدود مناطق چهارگانه است. به عبارت دیگر اگر به فرض آزادسازی هم انجام شود، موظف به استعلام از ما هستند و حتماً با آن مخالفت خواهیم کرد.
بهانه نخ نمای قدیمی
یک کارشناس و مطلع مسائل محیط زیست استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر، می‌گوید: سابقاً در دوران پهلوی اول در جنوب بی ارجمند معادنی فعال بودند که از جمله آنها می‌توان به زغال اشاره کرد که در آن دوران کار استخراج آنها انجام و بسیاری از دپوهای آنها به واسطه فقدان تکنولوژی مناسب رها شده بود به نظر می‌رسد دولت می‌خواهد بخشی از آن پهنه‌های قدیمی را دوباره واگذار کند چرا که علم پیشرفت کرده و از باطله‌های آن سال‌ها هم امروز می‌توان زغال سنگ استخراج کرد.
مرتضی ترحمی با بیان اینکه تحقیقات ما نشان می‌دهد که احتمالاً پهنه مورد نظر صمت همین دست معادن باشد که اگر چنین باشد به واقع چندان سود مادی هم نخواهد داشت به عبارت دیگر نفعش به ضرری که به محیط زیست می‌رساند نمی‌صرفد، ابراز کرد: حضور ماشین آلات، سر و صدا، انفجار و جاده، راه سازی، سگ و… دشمنان درجه یک محیط زیست توران به خصوص یوز و گور و حتی پرندگان هستند. وقتی جاده‌ای به درون یک زیستگاه باز شود یعنی شکارچی افزایش می‌یابد، حیرانی و کوچ حیوانات و وحوش اتفاق می‌افتد و می‌شود همان که در شاهوار دیدیم یعنی اتلاف دو خرس قهوه‌ای در ده سال و یکباره در دهه ۹۰ اتلاف شش خرس قهوه‌ای در پنج سال!
وی با بیان اینکه بهانه نخ نمای سو استفاده گران از محیط زیست مقوله اشتغال است، ابراز کرد: بارها دوست داران و دلسوزان این آب و خاک اعلام کردند که اگر قرار است یک معدن ۱۰۰ شغل هم ایجاد کند می‌توان مناطقی مانند شاهوار، توران و… را با گردشگری آنچنان توسعه دارد که دو برابر این میزان شغل ایجاد شود از طرف دیگر پهنه‌های میلیارد تومانی قاعدتاً برای مردم قشر متوسط جامعه نیستند که اینگونه در موضع مظلوم نمایی قرار گرفته و از دفاع حقوق و ارتزاق مردم صحبت می‌کنند شما همین حالا هم به معادن استان بنگرید خواهید دید که این معادن در اختیار چه قشری از جامعه است.
بلایی که در کمین است
این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه هیچ جای دنیا برای ۱۰۰ شغل موقتی هزاران هکتار منابع طبیعی که می‌تواند صدها شغل را در زمینه‌های گردشگری، ورزشی، علمی و پژوهشی و… ایجاد کند را از بین نمی‌برند و این درست در مقابل مفهوم توسعه پایداری است که مسئولان ما در استان سمنان فقط اسمش را شنیده و درکی از آن ندارند، بیان داشت: ماهیت معدن تخریب و ماهیت این نوع واگذاری‌ها رانت است در نتیجه همان بلایی که بر سر شاهوار آمد بر سر توران نیز خواهد آمد.
ترحمی با بیان اینکه زیست کره توران شامل پارک ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده است که متأسفانه افرادی که می‌خواهند از موقعیت سو استفاده کنند مدام با این الفاظ بازی می‌کنند و بهانه شأن هم اشتغال و تولید است، تاکید کرد: هیچکس حتی دوآتشه ترین طرفداران محیط زیست با اشتغال مخالف نیست اما سوال ما این است که یک پهنه معدنی که یک بار هشت دهه قبل از آن استخراج شده واقعاً چند شغل می‌تواند ایجاد کند که در برابر بزرگترین پناهگاه حیات وحش پس از پناهگاه حیات وحش نایبندان را به راحتی بدهیم.
وی با بیان اینکه همپوشانی خودرو، انسان و ادوات ماشین آلات و… در مجموعه توران به لحاظ برخورداری از پوشش جانوری از تنوع بالایی برخوردار بوده بسیار می‌تواند مضر باشد، بیان کرد: در میان گونه‌های جانوری آن برخی از نادرترین گونه‌ها مانند یوزپلنگ آسیایی، گورخر ایرانی و پرندگانی همچون زاغ بور و هوبره و عقاب سانان فراوان و همچنین کل و بز و قوچ و میش و… در این منطقه دیده می‌شوند.
معادن و ماهیت تخریب
فعالیت معادن علاوه بر تخریب زیستگاه, آب, خاک و هوا را هم آلوده می‌کند و این موضوعی نیست که به راحتی بتوان از کنار آن گذشت هر چند مسئولان صمت استان سمنان هنوز به صورت واضح اعلام نکرده‌اند که پهنه واگذاری در توران شاهرود صرف چه معدنی می‌شود اما تحقیقات نشان می‌دهد که این واگذاری در همان محدوده معادن سابق خواهد بود و همین تاکید بر کلمه معادن سابق قدری دوست داران محیط زیست را نگران کرده است چرا که طبق اعلام محیط زیست برخی معدن‌هایی که در منطقه هستند از دیرباز فعالیت داشتند.
دیگر موضوعی که دوست داران محیط زیست را نگران کرده این است که امکان دارد با ورود رانت و پول‌های عجیب و غریب مانند تجربه‌ای که در شاهوار داشتیم، شاهد اقدامات غیرقانونی در توران باشیم مگر در شاهوار شاهرود چنین رخدادی پیش آمد نکرد که معدن بوکسیت بدون هیچ استعلام از محیط زیست، اقدام به تخریب و معدن‌کاوی داشت و بارها و بارها محیط زیست استان سمنان اعلام کرد که این کار می‌بایست صورت می‌گرفت.
در نهایت باید گفت محیط زیست استان سمنان گویا قرار نیست یک روز خوش داشته باشد و هر دم از این باغ گویا خبری می‌رسد؛ مردم نگران هستند، سازمان‌های مردم نهاد دیگر مانده‌اند که با این نحوه مدیریت بر استان چه کنند و مردم با تجاربی مانند شاهوار، دل پر خونی از سیستم اداره کل محیط زیست و همچنین صمت استان سمنان دارند که به بهای اشتغال حاضر هستند دست به هر تخریبی بزنند و معنای آن را نیز توسعه پایدار گذاشته‌اند. در نهایت باید دید که مسئولان صمت استان سمنان آیا این اطمینان را به مردم می‌دهند که واگذاری در توران صورت نمی‌گیرد یا خیر؟
