کلان‌شهر تهران، دومین کلان‌شهر بزرگ خاورمیانه پس از قاهره و یکی از پر جمعیت‌ترین‌شهرهای جهان است. این کلان‌شهر بنا به اظهارات اخیر محمدباقر قالیباف- رئیس مجلس شورای اسلامی در نخستین جلسه شورای‌عالی نظارت بر توسعه شهر تهران جمعیتی نزدیک به ۱۰ میلیون نفر دارد که در مساحت تقریبی ۷۳۰ کیلومتر مربع مستقر شده است. به عبارتی حدود ۲۰ درصد جمعیت کل کشور در یک درصد مساحت کشور مستقر شده است.
بر اساس آمار موجود، هر تهرانی به طور متوسط ۲۴۰ لیتر در شبانه‌روز آب مصرف می‌کند؛ در حالی‌که متوسط کشوری این عدد ۲۰۰ لیتر است. از سوی دیگر هم‌اکنون سرانه آب هر نفر در کشور حدود ۱۶۰۰ مترمکعب است؛ در حالی‌که این عدد برای تهرانی‌ها تنها ۳۵۰ مترمکعب است و همین مسئله موجب شده است سرانه آب در تهران حدود یک‌پنجم متوسط کشور باشد.
همین امر باعث شده است استان تهران بعد از سیستان و بلوچستان دومین استان فقیر از نظر منابع آبی معرفی شود. جمعیت بالای و سرانه مصرف بالای آب این استان از دلایل کسب این رتبه ناخوشایند است.در خردادماه امسال بود که رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی ضمن تشریح آخرین وضعیت بارش‌ها در کشور گفت: احتمال می‌رود که بارش‌ها در پاییز ۱۴۰۰ دیرتر از زمان نرمال آغاز شود. از این‌رو دوره خشکسالی طولانی خواهد بود.
طبق آخرین آمار رسمی وزارت نیرو درحال حاضر حجم ذخیره سدهای تامین کننده آب شرب تهران ۵۴۹ میلیون متر مکعب است که در مقایسه با ۸۹۱ میلیون متر مکعب روز مشابه سال گذشته با کسری مخزن و کسری ذخیره ۳۴۲ میلیون متر مکعبی مواجه هستیم. به بیان دیگر، کمبود آب تهران معادل ۱۱۰ روز مصرف تهرانی‌هاست.
در تازه‌ترین این گزارش‌ها آمار ناخوشایندی ارائه شده است: ورودی آب از ابتدای سال آبی تا ۱۷ شهریورماه ۱۴۰۰ با کاهش ۴۰ درصدی مواجه بوده، یعنی در سال آبی جاری حدود یک میلیارد و ۳۱۰ میلیون مترمکعب ورودی آب ثبت شده که این میزان در مدت مشابه سال آبی گذشته دو میلیارد و ۱۸۸ میلیون متر مکعب بوده است.
سال آبی جاری (مهرماه ۱۳۹۹ تا آخر شهریورماه ۱۴۰۰) در حالی کم‌کم به روزهای پایانی خود می‌رسد که میزان بارش‌های آن نسبت به دوره بلندمدت با کاهش بیش از ۳۸ درصدی همراه است. شوربختانه همین میزان هم با درصد تبخیر بالایی مواجه است و موجب خارج شدن آب از دسترس می‌شود. در حالی‌که متوسط ظرفیت تبخیر سالانه در جهان ۷۰۰ میلی‌متر است، این میزان در ایران۲۱۰۰ میلی‌متر برآورده شده است؛ سه برابر متوسط تبخیر در دنیا!
در این میان توجه به اثرگذاری مقوله اقتصاد بر کنترل روند تقاضای فزاینده مصرف در حوزه‌های مختلف کشاورزی، صنعت و شهری بسیار حائز اهمیت است؛ چندی پیش مدیرعامل شرکت آب و فاضلا استان تهران به ایسنا گفت: "قیمت تمام‌شده هر مترمکعب آب در تهران نزدیک ۳۰۰۰ تومان است که به طور متوسط از مشترکان ۷۰۰ تومان برای هر متر مکعب دریافت می‌شود و در چهار سال متوالی تنها هفت درصد قیمت آب افزایش داشته است؛ یعنی طی چهار سال تنها ۲۸ درصد قیمت آب افزایش پیدا کرده، در صورتی که افزایش قیمت در کالاهای دیگر نجومی بوده است."
۷۰ درصد آبهای شیرین دنیا در کانادا قرار دارد، با این حال اما قیمت هر مترمکعب آب در یکی از شهرهای کانادا ۷۰ برابر شهر تهران است، در کشوری مانند مالزی که ۱۰ برابر میزان بارندگی در آن بیشتر از ایران است، قیمت هر مترمکعب آب بیش از ۱۰ برابر ماست، دنیا این موضوع را با اقتصاد حل کرده است.
آب شرط اصلی توسعه و پایداری هر شهر است و دستیابی به توسعه پایدار شهری مستلزم سیستم مدیریت شهری یکپارچه در سطوح مختلف سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری و اجراست. در چنین شرایطی، مسئله آب باید به دغدغه همه جامعه تبدیل شود و تنها با مشارکت مردم، مسئولان، نخبگان، دستگاه‌های اجرایی و. . . است که می‌توان تاب‌آوری شهر را در برابر بحران آب بیشتر کرد.
با وجود این نباید از خاطر برد که اگرچه اقدامات فردی مهم‌اند، اما هیچ جایگزینی برای اقدامات کلان در حوزه سیاست‌گذاری و تقنینی برای مدیریت بحران کم‌آبی وجود ندارد.
بازنگری نظام قیمت‌گذاری آب
از دیدگاه اقتصاد خرد، قیمت اصلی‌ترین متغیر برای برقراری تعادل عرضه و تقاضای یک کالاست. قیمت بهینه اقتصادی زمانی اتفاق می افتد که بین قیمت، هزینه نهایی و تولید نهایی (درآمد نهایی) کالای مورد نظر، در بازار تساوی برقرار شود. بنابراین لازم است بازنگری اساسی در نظام قیمت‌گذاری آب در کشور صورت گیرد و هم‌چنین با وضع قوانین بازدارنده روند کنونی مدیریت مصرف با تغییرات بنیادی مواجه شود.
استفاده از پساب
استفاده از پساب در کشورهای توسعه‌یافته، یکی از مهم ترین مباحث مطرح در نگرش جامع به منابع آب است. بهره جستن از پساب تصفیه‌شده، علاوه بر حل بحران های زیست محیطی ناشی از ورود فاضلاب به محیط‌های پذیرنده، کمک شایانی به بهره برداری از منابع آب غیر متداول کرده و موجب حفظ منابع آب می شود.
در استان تهران پساب جایگزین مطمئنی برای آبیاری فضای سبز به جای آبهای زیرزمینی است. استفاده صحیح از پساب‌های شهری در بخش‌های کشاورزی، صنعت و آبیاری فضای سبز مانع از برداشت حجم بالایی از آبهای زیرزمینی خواهد شد.
به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران حدود یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب پساب سالانه در استان تهران تولید می شود که سهم شهر تهران از این میان ۸۰۰ میلیون مترمکعب است.
هم‌چنین در استان تهران سالانه ۸۴۰ میلیون متر مکعب آب از سفره های زیرزمینی برداشت می‌شود که ۸۰۰ میلیون مترمکعب آن به وسیله پساب به سفره‌های آب زیرزمینی بازمی‌گردد.
به گفته کارشناسان، بازنگری در سیاست‌گذاری، عکس‌العمل عاقلانه انسان‌ها در مواجهه با شرایطی است که قصد کنترل آن را دارند. بحران کم‌آبی در ایران و به تبع آن تهران به صورت تصادفی برطرف نمی‌شود و حل آن نیاز به همیاری و کنش‌گری تمامی نهادها و دستگاه‌های کلان کشور است.
انتهای پیام
