گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم- زینب امیدی:در سالی که به نام "سرمایه‌گذاری برای تولید" نام‌گذاری شده، اهمیت بسیج تمامی ظرفیت‌های ملی در راستای تحقق این شعار بیش از پیش آشکار می‌شود. سرمایه‌گذاری، نه فقط به معنای تزریق منابع مالی، بلکه به مفهوم ایجاد بستری پویا برای نوآوری، توسعه فناوری و تربیت نیروی انسانی متخصص است. در این میان، دانشگاه‌ها به عنوان قلب تپنده تولید علم و فناوری و پرورش‌دهنده سرمایه‌های انسانی، نقشی بی‌بدیل ایفا می‌کنند.
دانشگاه‌ها در میدان تولید/ فراتر از آموزش و پژوهش
دانشگاه‌ها می‌توانند با ایفای نقش محوری در تحقیق و توسعه، تربیت نیروی کار ماهر، ایجاد ارتباط مؤثر با صنعت و ترویج فرهنگ کارآفرینی، زمینه را برای جذب سرمایه‌های هدفمند و تحول‌آفرین فراهم آورند. این سرمایه‌گذاری‌ها، چه از جنس منابع مالی و چه از جنس دانش و تخصص، می‌توانند موتور محرکه تولید ملی را به حرکت درآورده و به تحقق اهداف کلان اقتصادی کشور کمک شایانی نمایند.
این گزارش، ضمن بررسی ابعاد مختلف شعار "سرمایه‌گذاری برای تولید"، به تبیین نقش کلیدی دانشگاه‌ها در تحقق این شعار و ارائه راهکارهایی برای تقویت این نقش می‌پردازد. هدف از این تحلیل، ارائه تصویری روشن از ظرفیت‌های دانشگاه‌ها و ترسیم مسیری برای بهره‌گیری حداکثری از این ظرفیت‌ها در راستای توسعه اقتصادی کشور است.
شعار «سرمایه‌گذاری برای تولید» بر دو مفهوم کلیدی تمرکز دارد:
سرمایه‌گذاری که به معنای تخصیص منابع مالی و انسانی به منظور ایجاد و توسعه ظرفیت‌های تولیدی در کشور است. این سرمایه‌گذاری می‌تواند در بخش‌های مختلف اقتصادی، از جمله صنعت، کشاورزی، خدمات و فناوری اطلاعات، صورت گیرد. بر اساس برخی گزارش‌ها، حجم سرمایه‌گذاری در ایران در سال‌های اخیر با نوساناتی همراه بوده است. سهم سرمایه‌گذاری از تولید ناخالص داخلی (GDP) حدود 20 تا 25 درصد تخمین زده می‌شود که این میزان برای دستیابی به رشد اقتصادی مطلوب، کافی نیست.
مفهوم بعدی تولید است که به معنای ایجاد کالا و خدمات با ارزش افزوده در کشور، با هدف رفع نیازهای داخلی، صادرات و ایجاد اشتغال است. افزایش تولید نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، فناوری‌های نوین و نیروی انسانی متخصص است. برخی آمارها نشان می‌دهد که رشد بخش تولید در سال 1402 حدود 3 تا 4 درصد بوده است. با این حال، ظرفیت‌های تولیدی کشور هنوز به طور کامل استفاده نشده است و نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر برای افزایش تولید وجود دارد.
نقش دانشگاه‌ها در رونق تولید/کلید موفقیت در شعار سالدر این بین مشارکت مردم نیز مهم است و این مشارکت به معنای حضور فعال و مؤثر مردم در فرآیند تولید، از طریق سرمایه‌گذاری، کارآفرینی، ایجاد کسب و کارهای کوچک و متوسط و ارائه ایده‌های نوآورانه است. این مشارکت باید با ایجاد سازوکارهای مناسب و تسهیل‌گری دولت، تشویق و حمایت شود. برخی آمارها نیز نشان می‌دهد که سهم سرمایه‌گذاری مردمی در طرح‌های تولیدی در سال‌های اخیر حدود 30 تا 40 درصد بوده است.
نقش دانشگاه‌ها در تحقق شعار سال
دانشگاه‌ها به عنوان موتور محرکه توسعه علمی و فناوری کشور، نقش بسیار مهمی در تحقق شعار سال ایفا می‌کنند. این نقش را می‌توان در ابعاد زیر خلاصه کرد:
1. تولید علم و فناوری: انجام تحقیقات بنیادی و کاربردی در زمینه‌های مختلف علمی و فناوری، با هدف تولید دانش و نوآوری‌های مورد نیاز برای جهش تولید. توسعه فناوری‌های بومی و انتقال فناوری‌های پیشرفته از خارج، با هدف ارتقای سطح فناوری صنایع داخلی و ایجاد مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری، با هدف حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تجاری‌سازی ایده‌های نوآورانه. تخمین زده می‌شود که بیش از 5000 شرکت دانش‌بنیان در ایران فعال هستند که بخش قابل توجهی از آنها (حدود 60 تا 70 درصد) توسط فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ایجاد شده‌اند.
2. تربیت نیروی انسانی متخصص: بازنگری و به‌روزرسانی برنامه‌های درسی، با هدف تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر مورد نیاز صنایع و بخش‌های مختلف اقتصادی. توسعه آموزش‌های مهارتی و کارآفرینی، با هدف آماده‌سازی دانشجویان برای ورود به بازار کار و ایجاد کسب و کارهای جدید و ارتباط مستمر با صنعت و بخش‌های مختلف اقتصادی، با هدف شناسایی نیازهای آموزشی و پژوهشی و ارائه راهکارهای مناسب.
3. ارتباط با صنعت و جامعه: انجام پروژه‌های تحقیقاتی مشترک با صنعت، با هدف حل مشکلات و چالش‌های موجود در بخش تولید. ارائه خدمات مشاوره‌ای و آموزشی به صنایع و کسب و کارهای کوچک و متوسط، با هدف ارتقای بهره‌وری و رقابت‌پذیری آنها. برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی برای کارکنان صنایع، با هدف به‌روزرسانی دانش و مهارت‌های آنها. بر اساس برخی گزارش‌ها، تعداد قراردادهای همکاری بین دانشگاه‌ها و صنایع در سال‌های اخیر رشد داشته و به حدود 2000 تا 3000 قرارداد در سال رسیده است.
4. ترویج فرهنگ کارآفرینی و نوآوری: برگزاری رویدادها و مسابقات کارآفرینی، با هدف شناسایی و حمایت از ایده‌های نوآورانه دانشجویان و فارغ‌التحصیلان. ایجاد فضاهای کار اشتراکی و مراکز نوآوری در دانشگاه‌ها، با هدف تسهیل تعامل و همکاری بین دانشجویان، اساتید و کارآفرینان. حمایت از ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان توسط دانشجویان و اساتید، با هدف تجاری‌سازی ایده‌های نوآورانه و ایجاد اشتغال.
5. جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی: جذب سرمایه‌گذاران برای حمایت از طرح‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای در دانشگاه‌ها. همچنین ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های دانشگاهی و تسهیل فرآیند ثبت اختراعات و تجاری‌سازی دستاوردهای علمی و پژوهشی دانشگاه‌ها.
همکاری دانشگاه و صنعت/ دیالوگ با دولت
جواد تقی‌زاده فیروزجایی معاون فناوری و نوآوری دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی در خصوص نقش دانشگاه‌ها در تحقق شعار سال به تسنیم گفت: پروژه‌های بزرگ علمی در جهان، مانند آزمایشگاه شتاب‌دهنده، پروژه‌هایی هستند که کشورهای زیادی در آن مشارکت دارند و حتی کشورهای صنعتی هم نمی‌توانند آنها را به تنهایی پیش ببرند. در این قسمت از سرمایه‌گذاری، که سرمایه‌گذاری کلان است، نمی‌توان انتظار داشت که دانشگاه به تنهایی وارد عمل شود. دانشگاه می‌تواند نیروی انسانی و دانش فنی را تامین کند، اما من همیشه تاکید می‌کنم که برای سرمایه‌گذاری، به خصوص در قسمت کلان، دولت باید این مسئله را به عنوان یک پروژه کلان و بزرگ ببیند و آن را بین دانشگاه‌های مختلف با پتانسیل‌های مختلف تقسیم کند. در اینجا نقش دولت، وزارتخانه‌ها، معاونت‌های ریاست جمهوری و نهادهای نظامی اهمیت پیدا می‌کند.
وی یادآور شد: مدیریت این پروژه و تخصیص و تقسیم منابع مالی، چیزی نیست که یک دانشگاه به تنهایی بتواند انجام دهد. این سرمایه‌گذاری برای مقیاس‌های بزرگ، نیازمند نقش‌آفرینی نهادهای کشوری است. علاوه بر دانش فنی و نیروی انسانی که دانشگاه‌ها مستقیماً درگیر آنها هستند، یک بخش دیگر، بخش اجتماعی است. متاسفانه، اگر میزان سرمایه‌ای که ایرانی‌ها به خاطر ترس از فشارهای روانی و استرسی که به خاطر بالا رفتن قیمت دلار و احتمال وقوع جنگ دارند را در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که ما در یک جنگ شناختی تمام‌عیار قرار داریم.
معاون فناوری و نوآوری دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی در ادامه افزود: دانشگاه نه تنها در تولید دانش فنی و تربیت نیروی انسانی موثر است، بلکه می‌تواند به شکل‌گیری و تقویت جریان‌های فکری کمک کند. این سرمایه عظیمی که در کشور داریم، چه به شکل نقدینگی و چه ارز و طلا، باید در جهت درست مورد استفاده قرار گیرد و مردم باید بتوانند آنها را به سمت تولید ملی هدایت کنند. این موضوع واقعاً اهمیت زیادی دارد و می‌تواند به تقویت سرمایه‌گذاری در کشور کمک کند. به معنای واقعی کلمه، امسال باید سرمایه‌گذاری در تولید داخلی را تقویت کنیم. همه این موارد به همکاری‌های مؤثر میان دانشگاه و صنعت، از جمله ارتباط با صنعت، بخش فناوری دانشگاه و دفترهای مربوطه مرتبط است.
تعارض منافع بلای جان ارتباط صنعت و دانشگاه|گفتگونقش دانشگاه‌ها در جهش تولید با مشارکت مردم، با چالش‌هایی نیز مواجه است. کمبود منابع مالی و تجهیزات از جمله مواردی است که باید مورد توگه ویژه قرار گیرد چرا که برای انجام تحقیقات پیشرفته و توسعه فناوری‌های نوین، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان در دانشگاه‌ها است. گفته می‌شود که سهم تحقیق و توسعه (R&D) از GDP در ایران کمتر از 1 درصد است که این میزان از میانگین جهانی بسیار پایین‌تر است.
ضعف ارتباط بین دانشگاه و صنعت نیز همچنان وجود دارد و عدم وجود سازوکارهای مناسب برای تعامل و همکاری بین دانشگاه‌ها و صنایع، مانع از تجاری‌سازی ایده‌های نوآورانه و حل مشکلات صنعتی می‌شود.
همچنین برخی قوانین و مقررات دست و پاگیر، مانع از فعالیت‌های کارآفرینی و تجاری‌سازی دانش در دانشگاه‌ها می‌شود.
راهکار چیست؟
افزایش بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها برای رسیدن به هدفی که گفته شد باید صورت پذیرد. دولت باید با افزایش بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها و اختصاص منابع مالی به پروژه‌های تحقیقاتی کاربردی، زمینه را برای توسعه علم و فناوری فراهم کند.
همچنین ایجاد سازوکارهای تسهیل‌گر ارتباط دانشگاه و صنعت راهکار موثر بعدی خواهد بود. دولت باید با ایجاد مشوق‌های مالی و قانونی، زمینه را برای تعامل و همکاری بین دانشگاه‌ها و صنایع فراهم کند.
رفع موانع قانونی و اداری نیز در این مسیر موثر خواهد بود. دولت باید با بازنگری و اصلاح قوانین و مقررات، زمینه را برای فعالیت‌های کارآفرینی و تجاری‌سازی دانش در دانشگاه‌ها فراهم کند.
دانشگاه‌ها نیز باید با برگزاری رویدادها و مسابقات کارآفرینی، ایجاد فضاهای کار اشتراکی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، فرهنگ کارآفرینی و نوآوری را در بین دانشجویان و اساتید ترویج کنند.
در آخر...
در پایان این بررسی، می‌توان به این نکته تأکید کرد که شعار "سرمایه‌گذاری برای تولید" تنها با تکیه بر منابع مالی محقق نخواهد شد، بلکه نیازمند یک رویکرد جامع و هوشمندانه است که در آن، دانش، نوآوری و نیروی انسانی متخصص، به عنوان ارکان اصلی سرمایه‌گذاری مورد توجه قرار گیرند. دانشگاه‌ها در این میان، نه فقط به عنوان مراکزی برای آموزش و پژوهش، بلکه به عنوان موتورهای محرکه نوآوری، پل‌های ارتباطی بین علم و صنعت و کانون‌های تربیت کارآفرینان، نقشی بی‌بدیل ایفا می‌کنند.
برای تحقق کامل این نقش، ضروری است که دانشگاه‌ها از یک سو، با تقویت زیرساخت‌های پژوهشی و آموزشی خود، زمینه را برای تولید دانش و فناوری‌های نوین فراهم آورند و از سوی دیگر، با ایجاد ارتباطی تنگاتنگ با صنعت و بازار کار، نیازهای واقعی جامعه را شناسایی کرده و در جهت رفع آنها گام بردارند. همچنین، حمایت از فعالیت‌های کارآفرینی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان، ایجاد فضاهای نوآوری و تسهیل فرآیند تجاری‌سازی دستاوردهای علمی، می‌تواند به جذب سرمایه‌های هدفمند و ایجاد ارزش افزوده در اقتصاد کشور کمک شایانی نماید.
در نهایت، تحقق شعار "سرمایه‌گذاری برای تولید" نیازمند یک عزم ملی و همکاری همه‌جانبه بین دولت، دانشگاه‌ها، صنعت و بخش خصوصی است. با ایجاد یک اکوسیستم پویا و نوآورانه، می‌توان زمینه را برای جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی، توسعه تولید ملی و ارتقای سطح رفاه و آسایش جامعه فراهم آورد. این مهم، با تکیه بر دانش، نوآوری و تلاش جمعی، دست‌یافتنی خواهد بود.
