به گزارش ایران اکونا به نقل از خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، موضوع افزایش نرخ نیما و کاهش فاصله آن با نرخ ارز آزاد همواره به عنوان یک مطالبه از سوی صادرکنندگان بویژه شرکت‌های بورسی مطرح بوده است. از طرفی کارشناسان اقتصادی هم با اشاره به ضرورت حذف رانت ناشی از اختلاف این دو نرخ، از لحاظ نظری مدافع نزدیک شدن نیما به بازار آزاد هستند.
در این بین کارشناسان بسیاری هم نسبت به تبعات جهش نرخ نیما در اقتصاد ایران هشدار می‌دهند. آنها می‌گویند که اقتصاد ما از تحریم‌ها و تورم‌های مزمن رنج می‌برد و بر این اساس همواره چرخه «تورم، افزایش نرخ ارز رسمی، افزایش نرخ ارز آزاد، تورم» تکرار شده است. بنابراین اصرار یکسویه بر افزایش نرخ ارز نیما به بهانه حذف رانت این حوزه، بدون توجه به سایر مولفه‌ها، آثار جبران ناپذیری در پی دارد و با بازتولید تورم، قدرت خرید مردم را تحلیل می‌برد.
تجربه‌های تورمی گذشته
تجربه‌های سالیان گذشته هم موید این واقعیت است که هر بار نرخ ارز ترجیحی و نیما به بازار آزاد نزدیک شده، به دلیل وجود تورم، باز هم نرخ دلار آزاد جهش کرده و این شکاف در سطحی بالاتر بازتولید شده است. آخرین نمونه هم مربوط به افزایش نرخ ارز ترجیحی از 4200 به 28500 تومان بود که هم نرخ نیما و هم نرخ دلار آزاد را جهش داد.
در دولت چهاردهم و پس از حضور عبدالناصر همتی در وزارت اقتصاد، صدای شرکت‌های بورسی و صادرکنندگان اتاق بازرگانی درباره افزایش نرخ نیما بیش از گذشته شنیده می‌شود. همتی با صراحت از افزایش نرخ نیما سخن می‌گوید و به همین دلیل کارشناسان بسیاری انتقاد می‌کنند که رفتار او در وزارت اقتصاد و صدور سیگنال‌های افزایشی به بازار ارز عواقب دوره مدیریت او در بانک مرکزی را تکرار خواهد کرد.
به اعتقاد این کارشناسان، همتی در زمان حضور در بانک مرکزی، اهمیتی به افزایش قیمت ارز در بازار آزاد نمی‌داد و اتفاقاً همزمان با افزایش قیمت ارز غیررسمی، ارز رسمی را هم افزایش می‌داد. مرداد 1397 که همتی به ساختمان شیشه‌ای میرداماد رفت، نرخ دلار کمی بیش از 9000 تومان بود و تا 32 هزار تومان هم بالا رفت و نهایتا در خرداد 1400 که از ریاست بانک کنار رفت، دلار آزاد 23 هزار تومان بود. نرخ ارز یکی از عوامل اصلی بود که باعث شد نرخ تورم سالانه بر اساس آمار‌های بانک مرکزی در شهریور 1400 به 59 و سه‌دهم درصد برسد.
نکته جالب اینکه تورم در دوره مدیریت همتی در حالی رکوردهای تاریخی را شکست که در آن دوران سیاست ارز 4200 تومانی همچنان اجرا می‌شد و حتی در پنج ماهه 1400، حدود 8 میلیارد دلار ارز 4200 تومانی تخصیص یافت ولی مانع تورم نشد.
پیروزی در نبرد با بانک مرکزی
این رویکرد همتی در دولت چهاردهم نیز ادامه دارد. او بارها در برابر رسانه‌ها گفته است که باید نرخ نیما به بازار آزاد برسد که البته مهمترین مانع او برای جهش نرخ نیما، رئیس کل بانک مرکزی بود.
محمدرضا فرزین که از سال 1401 سیاست تثبیت ارزی را در پیش گرفته بود، موفق شد با وجود بحران‌هایی بی‌سابقه و کم‌سابقه در تاریخ کشور همچون شهادت رئیس جمهور، شهادت سیدحسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان در حمله هوایی صهیونیست‌ها، ترور شهید اسماعیل هنیه، دبیرکل دفتر سیاسی حماس در تهران، حمله مستقیم ایران به اسرائیل و بسیاری اتفاقات دیگر، نوسانات نرخ ارز و تورم را به حداقل برساند. بنابراین طبیعی بود که او نخستین مخالف سیاست‌های تحریک ارز همتی باشد.
به همین دلیل فرزین در صحن علنی مجلس صراحتا اعلام کرد که اگر نرخ نیما بیش از این افزایش یابد، عواقب تورمی در پی خواهد داشت. اما این اخطارها نتوانست جلوی همتی را بگیرد و او نهایتا دولت و بانک مرکزی را مجبور به پذیرش خواسته‌های خود کرد که البته نتیجه آن تاکنون افزایش دوباره نرخ آزاد بوده است.
فرزین که قبلا صراحتا گفته بود امکان افزایش بیشتر دلار نیما وجود ندارد، در هفته های اخیر از تغییر سیاست ارزی بانک مرکزی دراین زمینه سخن گفته و تأکید کرده بانک مرکزی به‌دنبال حذف تعدد نرخ ها در بازار ارز است؛ به‌گفته فرزین، سیاست ارزی بانک مرکزی در زمان حاضر این است که نرخ ارز نیما متناسب با متغیرهای بنیادین اقتصادی تغییر کند.
هرچند فرزین اعلام کرده است که دلار نیما به بازار توافقی ارز خواهد رفت ولی هنوز مشخص نیست نرخ مبادلات در این بازار تا چه‌حدودی خواهد بود. او البته تأکید کرده است: نرخ ارز در بازار توافقی بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا شکل میگیرد و بانک مرکزی هم بخشی از ارز خود را در آنجا عرضه خواهد کرد و تلاش می‌کنیم نرخ در یک کانال حرکت کند.
نتیجه تحریک نرخ نیما
نرخ دلار نیما در ابتدای شهریور ماه که همتی در وزارت اقتصاد مستقر شد در کانال 45 هزار و 200 تومان قرار داشت و حالا نزدیک به 100 روز بعد یعنی 10 آذرماه پس از فشارهای مستمری که او به بانک مرکزی وارد کرد، نرخ نیما با افزایش 14.5 درصدی به 51 هزار و 755 تومان رسیده است.
همزمان با این افزایش، نرخ دلار در بازار آزاد از حدود 58 هزار و 600 تومان از 70 هزار و 300 تومان عبور کرده که بیانگر افزایش 11 هزار و 700 تومانی معادل 20 درصد رشد است. البته بایداشاره کرد که قیمت دلار امروز 10 آذر بعد از تنش های ایجاد شده در کشور سوریه با افزایش همراه و به مرز 71 هزار تومان هم برای ساعتی نزدیک شده است.
دلار در هفته های گذشته بین کانال 68 تا 69 هزار تومان در نوسان بوده است؛ به اعتقاد کارشناسان اقتصادی آنچه موجب افزایش ادامه دار دلار غیررسمی شود، علاوه بر تنش های سیاسی، سیگنال افزایشی قیمت دلار رسمی (نیما) بوده است.
در 100 روز پایانی دولت قبل و پیش از ورود همتی به دستگاه اجرایی کشور، نرخ دلار نیما 6.5 درصد رشد کرده و از 42 هزار و 450 به 45 هزار و 200 تومان رسیده بود. نکته جالب اینکه در همین مدت، دلار بازدهی نزدیک به صفر داشت و با چند نوسان در همان حوالی نرخ 58 هزار و 900 تومان قرار گرفت.
بنابراین رشد 14.5 درصدی نرخ دلار نیما 100 روز پس از حضور همتی با افزایش 20 درصدی نرخ ارز آزاد همراه بوده، در حالی که در مدت مشابه قبل از آمدن او، نرخ دلار نیما 6.5 درصد و نرخ دلار آزاد صفر درصد رشد کرده بود. این موضوع یکی از دلایل اصلی افزایش نرخ ارز عنوان می‌شود.
بازخواست مجلس از همتی
علی خضریان، نایب رئیس کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی درباره سیاست افزایش نرخ نیما گفت: آقای همتی، در طول دوره این چند ماه فقط نرخ ارز نیمایی در این کشور 10هزار تومان رشد داشته، در حالی که در دوره سال 1403 پیش از آمدن وی با همه اتفاقات متعددی که در این کشور رقم خورده، از شهادت شهید هنیه و اولین اقدام نظامی رژیم صهیونیستی در خاک کشور ما به صورت مستقیم تا شهادت رئیس جمهور شهید، وزیر خارجه و اتفاقات متعددی که در این کشور رخ داده و عملیات وعده صادق یک که در سال 1403 رقم خورد، ما به رقم 59 هزار تومان رسیده بودیم. در طول همین چند ماه قیمت ارز 10 هزار تومان رشد پیدا کرده است.
وی افزود: ممکن است جناب آقای همتی اعلام کنند که این موضوع در اختیار بانک مرکزی است؛ اما من از همینجا می‌خواهم بگویم که همانطور که در موضوع دیگر وزارتخانه ها گفتم که ظاهراً ما وزیر و مسئولانی را تعیین کردیم و افراد دیگری پشت صحنه امور را اداره می‌کنند، می‌خواهم ببینم نقش شما و فشارهای شما روی آقای فرزین برای افزایش نرخ ارز نیمایی چیست و چرا این اتفاقات دارد رقم می‌خورد؟
این نماینده مجلس یادآور شد: خلاصه مجلس از این موضوعات مطلع است و این موضوعات را می‌فهمد و حتماً در این موضوع شخص وزیر اقتصاد را در مجلس بازخواست خواهد کرد که شما نرخ ارز نیمایی را اینگونه افزایش می‌دهید و به جامعه ضعیف کشور فشار می‌آورید.
