به گزارش ایران اکونا به نقل از خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، همانطور که در یادداشت ابتدایی پرونده «دهۀ رکود، عبرت، تجربه» اعلام شد، قرار است در این پروند به‌تفصیل و در گفتگو با صاحب‌نظران و کارشناسان به بررسی وضعیت اقتصاد ایران در دهۀ 90، دلایل و ریشه‌های افول اقتصاد در این دهه و راه‌حل‌های جبران این خسارت در سالهای پیشِ‌رو بپردازیم.
دهه 90؛ دهۀ «رکود، عبرت، تجربه»
در این گزارش که در خصوص نقد و بررسی شاخص های کلان اقتصاد ایران در دهه 90 منتشر می شود، قصد داریم به بررسی سه متغیر اساسی تورم، حجم نقدینگی و همچنین رشد پایه پولی در این دهه پر فراز و نشیب بپردازیم.
اگر چه اساتید مو سپید کرده ی اقتصاد معتقدند، درک وضعیت رفاهی و اقتصادی یک جامعه، از دل قدم زدن در کوچه پس کوچه های محله ها بهتر استنباط می شود تا از دل آمار و ارقام، اما به هر حال قصد داریم تا در این گزارش، نگاهی به وضعیت تورم، رشد نقدینگی، پایه پولی و علل رشد پایه پولی در دهه 90 بیندازیم.
به اعتقاد اکثر کارشناسان رابطه مقداری پول که توسط فریدمن در حدود سال های 1950 میلادی (golden age) احیا شد، دلیل اصلی تورم را در بلند مدت توضیح می دهد. به بیانی ساده و مختصر طبق این رابطه اگر در یک اقتصاد رشد حجم پول متناسب با رشد تولید نباشد، نقدینگی خلق شده موجب بالا رفتن سطح عمومی قیمت ها خواهد شد. از همین منظر همواره برای هر اقتصادی نرخ رشد نقدینگی از اهمیت بالایی برخودار است چرا که اگر این افزایش حجم نقدینگی منجر به رشد اقتصادی نشود، صرفا با افزایش تورم، پایه های اقتصاد یک کشور را متزلزل می کند.
یکی از مشکلات ساختاری اقتصاد ایران که حتی قبل از انقلاب نیز وجود داشته، رشد مستمر نقدینگی و عدم تناسب آن با رشد تولید در کشور بوده است. اگر چه روند بلند مدت رشد نقدینگی در اقتصاد ایران معمولا حول میانگین 20 درصد در حال نوسان بوده، اما در این بین برخی دولت ها نتوانستند رشد نقدینگی را حول میانگین بلند مدت خود مدیریت کنند و همین امر سبب انحراف رشد نقدینگی از روند بلند مدت خود شده است.
نبض ناموزون تورم در دهه 90
بررسی وضعیت تورم در دهه 90 به خوبی نشان می دهد که گره زدن اقتصاد به خارج از مرزها چه شوک های تورمی شدیدی را می تواند به یک اقتصاد تحمیل کند. همانطور که در نمودار زیر مشخص است اگرچه نرخ تورم از سال 93 تا 96 به دلیل فروکش کردن انتظارات تورمی موقتا کاهش یافته، اما با خروج یک طرفه آمریکا از برجام، با توجه به اینکه در این سال ها اصلاحات اقتصادی بنیادی همچون کنترل رشد نقدینگی و پایه پولی صورت نگرفته بود، نرخ تورم به سرعت به سطوح بالای 30 درصد بازگشت.
همچنین در ادامه روند رو به رشد تورم در اقتصاد ایران به شکلی ماندگار شد که در پایان سال 98 به 42 درصد نیز رسید.
افسار رشد نقدینگی در دهه 90 در رفت
یکی از نکاتی که شاید زمینه ساز تورم های افسارگسیخته ی سال های اخیر اقتصاد ایران را فراهم کرد، رشد نقدینگی در دهه 90 است. نکته ی بسیار مهمی که رهبر معظم انقلاب مجددا در دیدار اخیرشان با کارآفرینان و فعالان اقتصادی به آن تاکید کردند و فرمودند: کاهش و توقف رشد نقدینگی سیاست درستی است و تلاش‌های دولت در این زمینه تا حدی موثر بوده است اما محدودیت ایجاد شده در منابع تخصیصی بانک‌ها به فعالان تولیدی، نباید متوجه بنگاه‌های کوچک و متوسط شود.
بررسی آمار مربوط به نقدینگی که به اعتقاد برخی از صاحب نظران اقتصادی مهم‌ترین متغیر مؤثر در تعیین نرخ تورم است، نشان می‌دهد که متاسفانه اقتصاد ایران طی یک دهه گذشته ( دهه 90) علی رغم تأکیدات فراوان متولیان اقتصادی در بخش کنترل نقدینگی موفقیتی کسب نکرده است؛ به گونه‌ای که در دهه 90 حجم نقدینگی از 354 هزار میلیارد تومان به 3 هزار میلیارد و 476 میلیون تومان رسیده که این میزان از سال 1357 تاکنون بی‌سابقه است و با رشد حدود 1000 درصدی نقدینگی طی یک دهه یک رکورد محسوب می‌شود.
رکورد زنی رشد نقدینگی در دهه 90
بر همین اساس آمارها نشان می‌دهد که رشد نقدینگی در دهه 90 همواره بالای 20 درصد بوده و در سال 99، به سطح 40 درصد نیز رسیده است. گفتنی است در شرایطی که حجم نقدینگی در اقتصاد ایران حدود 355 هزار میلیارد تومان بود در پایانه سال 99، این عدد به نزدکی 3 هزار و 500 میلیارد تومان رسید.
همچنین در طی این سال ها نیز سال های 92 و 98 دو سالی است که رشد نقدینگی از کانال 20 درصد به کانال 30 درصد آمد که نشان از عدم موفقیت دولت وقت برای نگه داشتن نرخ رشد نقدینگی در کانال 20 دارد.
نقدینگی در دهه 90 تقریبا 10 برابر شد
از شروع دهه 90 که نقدینگی در رقم 294 هزار میلیارد تومان قرار داشت ،پس از گذشت حدود 10 سال به عدد 3 هزار و 216 هزار میلیارد تومان رسیده است. به بیانی دیگر حجم نقدینگی در اقتصاد ایران طی دهه 90، تقریبا 10 برابر شد و این در حالی است که هرگز رشد اقتصادی این دهه به این میزان نبوده است.
پایه پولی در دهه 90 بیش از 500 درصد رشد کرده
حجم پایه پولی در ابتدای دهه 90 در رقم 68 هزار میلیارد تومان قرار داشت و این رقم در پایان بهمن ماه سال 99 به 436 هزار میلیارد تومان رسیده است .در طول حدود 10 سال پایه پولی 6.4 برابر شده است یا به بیان دیگر رشدی معادل با 540 درصد را در دهه 90 تجربه کرده است .
رشد بدهی بانک ها به بانک مرکزی عامل افزایش پایه پولی در دهه 90
نکته ی قابل توجهی که در رشد پایه پولی در دهه 90 خصوصا ما بین سال های 93 تا 97 وجود دارد رشد پایه پولی به علت افزایش بدهی بانک ها به بانک مرکزی است. طبق نموداری که توسط مرکز پژوهش های مجلس منتشر شده، دلیل عمده ی رشد پایه پولی در دهه 90 به دلیل افزایش بدهی بانک ها به بانک مرکزی (ناحیه قرمز رنگ) بوده است. این در حالی است که اگرچه پایه پولی در دهه 80 هم رشد کرده اما علت آن افزایش ذخایر خارجی بانک مرکزی بوده است.
لازم به ذکر است نمی توان صرف نگاه به رشد پایه پولی این برداشت را کرد که تورم رشد خواهد کرد، اما می توان گفت اگر رشد پایه پولی منجر به افزایش نقدینگی شود، می تواند زمینه ساز تورم در بلند مدت شود.
