به گزارش ایران اکونا به نقل از گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، عملکرد ضعیف دولت وقت در دهه 90 موجب بروز شکاف طبقاتی میان دهک‌های مختلف جامعه شد، از این رو دولت‌های سیزدهم و چهاردهم گزینه بهتری جز حمایت معیشتی از اقشار مختلف جامعه نداشته‌اند. این حمایت در دولت مردمی با افزایش یارانه نقدی و تخصیص کالابرگ الکترونیک اتفاق افتاد و اکنون دولت وفاق نیز با استقراض از صندوق توسعه ملی در نظر دارد به هفت دهک جامعه در دو مرحله کالابرگ الکترونیک اختصاص دهد. به گفته وزیر تعاون مرحله نخست این طرح 10 اسفند با شارژ پولی کارت‌های بانکی سرپرستان خانوار که یارانه نقدی می‌گیرند، کلید می‌خورد و مرحله دوم آن در میانه ماه مبارک رمضان اجرایی خواهد شد.
برخی از به اصطلاح روشنفکران که مدافع اقتصاد بازار هستند، همواره به دنبال تخریب دولت‌هایی هستند که کمک‌های حمایتی از اقشار مختلف جامعه دارند. بعد از پایان جنگ تحمیلی تاکنون دولت‌ها غالباً در اختیار طیف مدافع اقتصاد لیبرالی بوده‌اند و اتفاقاً در همین دولت‌ها اختلاف و شکاف طبقاتی میان اقشار جامعه به‌وجود آمده است، اما همین طیف همیشه منتقد دولت‌هایی هستند که سیاست‌های حمایتی اتخاذ می‌کنند.
در دولت شهید رئیسی که یارانه نقدی افزایش یافت و سازوکار تخصیص کالابرگ الکترونیک ساماندهی شد، همواره این روش حمایتی مورد نقد مدافعان اقتصاد لیبرالی بود که خود متهم وضع موجود هستند و از این طرح معیشتی به عنوان بازگشت به عقب و کوپنی شدن اقلام انتقاد می‌کنند، هرچند حمایت دولت‌ها از معیشت خانوار‌ها محدود به ایران نیست و در سایر کشور‌ها و حتی در کشور‌های توسعه‌یافته و اقتصاد‌های پیشرو نیز شیوه‌های متنوعی از حمایت غذایی و معیشتی دولت‌ها از خانوار‌ها دیده می‌شود.
با وجود این جو‌سازی‌ها دولت سیزدهم روش حمایتی خود را متوقف نکرد و در همان زمان بیشترین اقشار جامعه از طرح کالابرگ الکترونیک استقبال کردند. در دولت قبل مقرر شده بود خانواده‌ها یکی از طرح‌های حمایتی را انتخاب کنند؛ یارانه نقدی یاکالابرگ الکترونیک. از آنجا که با تدبیر دولت اقلام یارانه‌ای با قیمت سال 1401 قیمت‌گذاری می‌شد، برای برخی از خانوار‌ها برای تأمین سبد معیشت خانواده‌شان کالابرگ روش بهتری بود، از این رو از این طرح استقبال می‌کردند. همزمانی ماه مبارک رمضان با عید نوروز در سال جاری باعث شده است قیمت اقلام مصرفی مردم از دی ماه روند صعودی پیدا کند، از این رو دولت چهاردهم تصمیم گرفت از 10 اسفند ماه در دو مرحله کالابرگ الکترونیک برای تمامی دهک‌های یارانه‌بگیر اختصاص دهد.
اجرای کالابرگ با استقراض از صندوق توسعه ملی
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی به تازگی از برنامه حمایتی دولت در آستانه ماه مبارک رمضان و نوروز به ویژه برای دهک‌های کم‌درآمد سخن گفته است که تا 10 اسفند ماه مرحله نخست آن اجرایی می‌شود.
به گفته احمد میدری، در این طرح کالابرگ الکترونیک به سه دهک اول جامعه به میزان 500هزار تومان و برای بقیه دهک‌ها یعنی دهک‌های 3 تا 7 به مبلغ 350هزار تومان به ازای هر فرد اختصاص می‌یابد و پیش‌بینی شده است این کالابرگ به 70درصد جامعه تعلق گیرد و 11قلم کالای اساسی را در برگیرد. آنگونه که وزیر تعاون اعلام کرده است، این طرح در دو مرحله، یکی پیش از ماه مبارک رمضان و دیگری در آستانه نوروز اجرا می‌شود. اقلام کالابرگ الکترونیک شامل گوشت، مرغ، تخم‌مرغ، برنج، ماکارونی، روغن، شیر، پنیر، ماست، حبوبات، قند و شکر می‌شود.
روز گذشته نیز با مصوبه جدید هیئت وزیران برداشت یک‌میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی برای پرداخت کالابرگ‌ها به تصویب رسید.
4 دهه تلاش برای ترمیم سبد معیشت خانوار
سیستم حمایت معیشتی دولت از شهروندان به سال‌های دور یعنی دهه60 و دوران جنگ تحمیلی بازمی گردد که خانوار‌ها با پدیده کوپن روبه‌رو بودند. این سیستم با ورود به دهه70 کم‌کم برچیده شد و به طور کامل از نظام اقتصادی کشور برداشته شد.
اگرچه بعد‌ها قانون هدفمندی یارانه‌ها شکل دیگری از حمایت معیشتی را به بودجه دولت وارد کرد، اما به مرور و به دلیل افزایش نرخ تورم و تثبیت نرخ یارانه، این کار نیز کارکرد و اثرگذاری خود را در سبد معیشت خانوار از دست داد.
از اواخر دهه 90 و با تشدید تحریم‌های امریکا علیه نظام بانکی و صادراتی ایران، شرایط برای حمایت از خانوار‌ها در برابر نوسان قیمتی کالا‌های مرتبط با سفره مردم نیز دستخوش تغییر شد.
در آن زمان و به منظور حفظ قدرت خرید خانوار در خرید کالای اساسی، دولت تلاش کرد با تخصیص نرخ ارز ترجیحی (ارز با قیمتی پایین‌تر از سطح قیمت بازار) برای واردات این دسته از کالا‌ها یا مواد اولیه برای تولید آنها، شدت تورم این گروه از کالا‌ها را برای خانوار کاهش دهد.
با این اقدام بخشی از درآمد‌های ارزی دولت به شکل یارانه برای کالا‌های اساسی به واردات اختصاص پیدا می‌کرد، با این حال بسیاری از کارشناسان و سیاستگذاران به این شیوه حمایت از خانوار انتقاد داشتند چراکه معتقد بودند درجه اصابت یارانه غیرمستقیم به ذی‌نفع نهایی یعنی خانوار مصرف‌کننده کالا‌های اساسی قابل قبول نبوده است و این شیوه باعث می‌شود سهم قابل توجهی از منابع ارز ترجیحی تخصیص یافته به کالا‌های اساسی نصیب واردکنندگان یا واسطه‌گران شود و از سوی دیگر یارانه ارزی به واردات در تقابل با رویکرد حمایت از تولید داخل ارزیابی می‌شد.
کالابرگ الکترونیکی بعد از 10 ماه به سفره مردم برمی‌گردد؟
در سال1401 یکی از اولویت‌های اجرای اصلاحات اقتصادی دولت، اصلاح روش پرداخت ارز ترجیحی به کالای اساسی و تغییر شیوه حمایت خانوار از شکل غیرمستقیم به مستقیم بود.
در این سیاست یارانه نقدی به خانوار، جایگزین تخصیص ارز ترجیحی به کالای اساسی شد که افزون بر یارانه‌ای بود که به صورت نقدی پیش از این (یک مرحله سال1389 و یک بار در سال1398) پرداخت می‌شد. تغییر شیوه حمایت از خانوار در سال1401 باعث متورم‌شدن اعتبارات تبصره هدفمندی یارانه‌ها در لایحه بودجه سال1401 و قوانین بودجه سنواتی شد که قرار بود زیان رفاهی خانوار را از طریق یارانه نقدی جبران کند.
در این شرایط برخی کارشناسان اقتصادی بر این باور بودند فشار معیشتی خانوار از طریق افزایش تورم ناشی از عدم‌تخصیص ارز ترجیحی به کالای اساسی می‌تواند سبب تشدید فقر و نابرابری شود و با توجه به اثرپذیری مستقیم کالا‌های خوراکی از تورم، این نگرانی وجود داشت که توزیع یارانه به شکل نقدی نمی‌تواند در بهبود رفاه خانوار کمک کند و، چون عدد یارانه نقدی ثابت است، به مرور زمان بار دیگر قدرت خرید مردم کاهش می‌یابد و اثر یارانه از بین می‌رود.
در آن زمان بحث جایگزینی یارانه نقدی با یارانه شبه‌نقدی یا همان کالابرگ الکترونیک مطرح شد و در قانون بودجه سال1401 به تصویب رسید، اما اجرای آن حدود یک سال به طول انجامید، زیرا دولت معتقد بود برای این کار باید زیرساخت‌های فناوری اطلاعاتی خاصی فراهم شود.
از اواخر سال1401 دولت وقت تصمیم گرفت یارانه نقدی را به صورت اختیاری به شکل کالابرگ الکترونیکی پرداخت کند و در ادامه برای تشویق گروه‌های پایین درآمدی، مشوق‌هایی نیز در نظر گرفته شود.
یارانه تشویقی کالابرگ الکترونیک ابتدا افراد سه دهک پایین درآمدی و مددجویان نهاد‌های حمایتی را پوشش می‌داد، اما رفته‌رفته جامعه هدف گسترش یافت و تا پایان سال1402 هفت دهک درآمدی تحت پوشش قرار گرفتند.
طرح کالابرگ الکترونیک از دی ماه سال1401 آغاز شد و تا اردیبهشت ماه سال1403 ادامه داشت.
این طرح ابتدا تنها تبدیل یارانه نقدی به یارانه کالابرگ برای خانوار‌های یارانه‌بگیر بود، اما پس از چهار ماه با اعطای یارانه تشویقی، سه دهک درآمدی را هدف قرار داد و به مرور با افزایش تعداد مشمولان و افزایش میزان یارانه تشویقی، تعداد مشارکت‌کننده‌ها نیز افزایش یافت.
در پایان سال1402 نیز دولت با اجرای طرح فجرانه ضمن افزایش مبلغ یارانه تشویقی، شرایط استفاده از طرح را نیز آسان‌تر کرد که در نتیجه این عمل میزان مشارکت تقریباً به 100درصد مشمولان رسید.
مشارکت توزیع‌کنندگان و فروشگاه‌های زنجیره‌ای
یکی از شرط‌های موفقیت دولت در اجرای درست کالابرگ الکترونیک مشارکت صنوف توزیعی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای است؛ موضوعی که در دولت مردمی بعد از چند ماه مشکلات مردم رفع و دسترسی به کالا‌های یارانه‌ای و کالابرگی آسان‌تر شد. با توجه به روند صعودی قیمت اقلام مصرفی مردم از دی ماه تاکنون نحوه مشارکت صنوف توزیعی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای نقش بسزایی در اجرای درست این طرح دارد.
قطعاً فراوانی اقلام کالابرگی و عدم‌تشکیل صف‌های طولانی در مقابل فروشگاه‌ها می‌تواند گام نخست دولت در اجرای درست این طرح باشد. این طرح حمایتی به عزم جدی وزارت جهاد کشاورزی، صنوف تولید و توزیع و فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیاز دارد که امید است دولت پیش از آغاز اجرای این طرح رایزنی‌های لازم را انجام داده باشد چراکه در آستانه ماه مبارک رمضان و عید نوروز بسیاری از فرصت‌طلبان با دپوی کالا به دنبال جو‌سازی و بالا بردن غیرمنطقی قیمت‌ها هستند و دولت باید با هوشمندی با این اقدام مقابله کند.
منبع: جوان
