به گزارش ایران اکونا به نقل از خبرگزاری تسنیم از ساری، تالاب‌های شمال کشور، به‌ویژه تالاب‌های فریدونکنار، از دیرباز زیستگاهی ارزشمند برای پرندگان مهاجر بوده‌اند؛ این مناطق، هر ساله میزبان هزاران پرنده مهاجر از سراسر جهان هستند که به دنبال آب‌وهوای معتدل و منابع غذایی غنی به این منطقه سفر می‌کنند. با این حال، در سال‌های اخیر، این پناهگاه‌های طبیعی با تهدیدات جدی مواجه شده‌اند که بازار غیرقانونی فروش پرندگان مهاجر یکی از مهم‌ترین آن‌هاست.
تالاب فریدونکنار نه‌تنها زیستگاهی برای گونه‌های کمیاب و ارزشمند پرندگان مهاجر محسوب می‌شود، بلکه بخشی از میراث طبیعی کشور و بخشی از زنجیره اکوسیستم جهانی هستند. با این حال، فعالیت‌های غیرقانونی، مانند شکار بی‌رویه و فروش این پرندگان، نه‌تنها تهدیدی برای تنوع زیستی منطقه بلکه زنگ خطری برای محیط‌زیست جهانی است. این اقدامات غیرقانونی، علاوه بر نابودی گونه‌های حیات‌وحش، موجب تخریب اکوسیستم محلی، تغییر در الگوهای مهاجرت پرندگان و کاهش شدید جمعیت گونه‌های در معرض خطر شده است.
از سوی دیگر، تلاش‌های نهادهای دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد برای مقابله با این تهدیدات، نشان‌دهنده عزم جدی برای حفاظت از این میراث ارزشمند است. تعطیلی بازار غیرقانونی فروش پرندگان وحشی در فریدونکنار، نتیجه همکاری بین دستگاه‌های امنیتی، قضایی، فعالان محیط زیست و جامعه محلی است که به‌عنوان یک اقدام پیشگیرانه و مؤثر مورد تقدیر قرار گرفته است. حال سئوال اینجاست آیا تعطیلی این بازار می‌تواند نقطه آغازی برای نجات تنوع زیستی این منطقه باشد؟
این گزارش به بررسی اقدامات انجام‌شده، وضعیت فعلی بازار پرندگان و چالش‌های موجود می‌پردازد. همچنین، از زبان یکی از اهالی محلی، یک فعال محیط زیست و رئیس اداره محیط زیست فریدونکنار، به مسائل و دغدغه‌های مختلف این حوزه خواهیم پرداخت. این گزارش، تلاشی است برای جلب توجه عمومی به این مسئله حیاتی و ایجاد انگیزه‌ای برای گام‌های مؤثرتر در جهت حفظ طبیعت و تنوع زیستی کشور.
حمایت از تالاب یا آسیب به معیشت؟
دغدغه‌های اهالی فریدونکنار در جدال با شکار غیرقانونی
در فریدونکنار، تالاب‌ها و پرندگان مهاجر نقش حیاتی در اقتصاد و فرهنگ منطقه دارند؛ بسیاری از اهالی این شهرستان به شغل‌های مرتبط با پرندگان، از جمله شکار و فروش آنها در بازارهای غیرقانونی وابسته‌اند. این بازارها که سال‌هاست بخشی از اقتصاد محلی محسوب می‌شوند، اکنون با فشارهای قانونی و محیط زیستی رو به تعطیلی هستند. در این شرایط، اهالی با مشکلات زیادی مواجه شده‌اند. برخی از آنها معتقدند که اجرای این قوانین به معیشت آنها آسیب خواهد زد و از طرفی از دیگران خواسته می‌شود که به حفاظت از طبیعت توجه بیشتری داشته باشند. در این میان، برخی نگرانی‌هایی دارند که ممکن است حذف این بازارها بدون در نظر گرفتن مشاغل جایگزین، زندگی بسیاری از خانواده‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.
علیرضا رستمی که از کشاورزان و ماهی‌گیران قدیمی منطقه است، درباره بازار پرندگان و وضعیت محیط زیست این منطقه صحبت کرد و گفت: «من از بچگی در این منطقه بزرگ شدم و همیشه پرنده‌ها جزئی از زندگی ما بودند. مهاجرت آنها به اینجا باعث می‌شد فصل زمستون زنده‌تر بشه. اما الان وقتی می‌بینم چطور پرنده‌ها رو با تور می‌گیرن، قلبم به درد میاد.»
او درباره تأثیر شکار غیرقانونی بر محیط زیست محلی ادامه داد: «این پرنده‌ها فقط مهمون ما نیستن؛ اون‌ها بخشی از طبیعت اینجا هستن و به چرخه محیط زیست کمک می‌کنن. وقتی شکارچی‌ها پرنده‌های زیادی رو می‌گیرن، حتی گاهی اون‌هایی که مریض یا زخمی هستن، طبیعت ما هم آسیب می‌بینه. مثلاً، تعداد آفت‌ها تو زمین‌های کشاورزی بیشتر شده، چون پرنده‌هایی که شکارشون می‌کردن، دیگه نیستن که آفت‌ها رو بخورن.»
رستمی همچنین به تأثیر اقتصادی این شکارها اشاره کرد و افزود: «خیلی‌ها فکر می‌کنن این کار سود داره، ولی حقیقت اینه که در درازمدت همه‌مون ضرر می‌کنیم. گردشگرهایی که میومدن این پرنده‌ها رو ببینن، دیگه کمتر میان. مردم دوست دارن پرنده‌ها رو زنده و آزاد ببینن، نه تو قفس یا مرده تو بازار.»
او در بخشی دیگر از صحبت‌هایش به نقش نهادهای دولتی و بی‌توجهی‌ها اشاره کرد و گفت: «مسئولان باید جدی‌تر برخورد کنن. بعضی‌ها می‌گن که مجوز شکار دادن، ولی من نمی‌دونم چطور میشه این همه پرنده رو قانونی شکار کرد. اگه مسئولان بخوان، می‌تونن جلو این کار رو بگیرن. ولی انگار یا نمی‌خوان یا براشون مهم نیست.»
در پایان، علیرضا رستمی از مردم خواست تا در حفظ طبیعت بیشتر دقت کنند: «ما باید یاد بگیریم که این پرنده‌ها سرمایه‌های ما هستن، نه چیزی برای فروش یا شکار. باید به بچه‌هامون یاد بدیم که طبیعت رو دوست داشته باشن، نه اینکه نابودش کنن. اگه همین‌طور ادامه بدیم، روزی می‌رسه که دیگه هیچ پرنده‌ای تو آسمون فریدونکنار نبینیم.»
مرگ تدریجی پرندگان فریدونکنار
صدای اعتراض فعالان محیط زیست شنیده می‌شود
فرهاد یکتانیک، فعال محیط زیست و عضو یکی از گروه‌های حامی حیات‌وحش، در گفت‌وگویی مفصل به بررسی وضعیت بازار پرندگان فریدونکنار پرداخت و آن را «نماد بحران در مدیریت زیست‌محیطی ایران» خواند. او تأکید کرد که این بازار نه‌تنها تخریبی برای تنوع زیستی ایران، بلکه لکه‌ای بر سابقه حفاظت از گونه‌های مهاجر در جهان است.
یکتانیک با لحنی تند و انتقادی گفت: «آنچه در فریدونکنار رخ می‌دهد، تنها یک بازار نیست؛ بلکه یک چرخه بی‌رحمانه و سازمان‌یافته از شکار غیرقانونی، تجارت سیاه، و سودجویی است که هیچ مرزی برای حفظ طبیعت نمی‌شناسد. درنای سیبری، که فقط چند نمونه از آن باقی مانده، بارها به این منطقه مهاجرت کرده است، اما اگر این روند ادامه پیدا کند، احتمال دارد نام این پرنده زیبا را تنها در کتاب‌های تاریخی ببینیم.»
او افزود: «پرندگان مهاجر مثل مهمانانی هستند که به ایران اعتماد کرده‌اند و به اینجا می‌آیند. اما ما به‌جای پذیرایی، آنها را اسیر تورها و دامگاه‌ها می‌کنیم و به‌دست قاچاقچیان می‌سپاریم.»
یکتانیک در بخشی دیگر از سخنانش به روش‌های بی‌رحمانه شکار اشاره کرد و گفت: «دامگاه‌های گسترده و تورهای هوایی، پرندگان را به دام می‌اندازند و امکان فرار را برایشان غیرممکن می‌کنند. این ابزارها به‌قدری مخرب هستند که حتی گونه‌های کوچک‌تر یا پرندگانی که شکار هدف نیستند نیز کشته می‌شوند. علاوه بر این، در بسیاری از موارد، پرندگان در مسیر انتقال تا بازار به دلیل شرایط نامناسب تلف می‌شوند.»
او با لحنی تند نسبت به سودجویان هشدار داد: «این افراد نه‌تنها به طبیعت رحم نمی‌کنند، بلکه هیچ احترامی برای قوانین زیست‌محیطی قائل نیستند. متأسفانه، در بسیاری از مواقع، این افراد با همکاری پنهان برخی نهادهای محلی یا سکوت مقامات توانسته‌اند این بازار را زنده نگه دارند. این مسئله نشان‌دهنده ضعف جدی در اجرای قوانین است.»
یکتانیک هشدار داد که پیامدهای این تجارت، بسیار فراتر از انقراض پرندگان است. او گفت: «حذف پرندگان از اکوسیستم، به‌طور مستقیم بر چرخه طبیعی تأثیر می‌گذارد. افزایش آفات کشاورزی یکی از نتایج مستقیم کاهش جمعیت پرندگان مهاجر است. همچنین، این روند می‌تواند به گردشگری طبیعت‌محور منطقه نیز آسیب برساند، چرا که بسیاری از گردشگران خارجی برای دیدن این گونه‌ها به شمال ایران سفر می‌کنند.»
او در پایان خواستار اقدامات فوری شد و گفت: «تنها راه‌حل این معضل، تشدید نظارت، اجرای قاطع قوانین، و فرهنگ‌سازی گسترده است. ما نیاز داریم مردم محلی را به روش‌های پایدار اقتصادی مثل گردشگری طبیعت‌محور یا صنایع‌دستی جذب کنیم تا دیگر نیازی به این شکار بی‌رحمانه نداشته باشند. همچنین، از مسئولان انتظار داریم که با جدیت بیشتری به این بحران رسیدگی کنند و اجازه ندهند سودجویان، اعتبار ایران را در سطح بین‌المللی خدشه‌دار کنند.»
یکتانیک صحبت‌های خود را با این جمله به پایان رساند: «ما وظیفه داریم نه‌تنها برای ایران، بلکه برای جهان، از این میراث زیست‌محیطی حفاظت کنیم. آینده طبیعت در دستان ماست، و هر تأخیر، یک قدم به سمت نابودی نزدیک‌تر می‌شویم.»
بازار پرندگان فریدونکنار همچنان تعطیل است
برخورد قاطع با تخلفات زیست محیطی
در پی گزارش‌ها و نگرانی‌های عمومی درباره بازار پرندگان وحشی فریدونکنار، صمد کیانی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست این شهرستان، با تأکید بر تعطیلی موقت این بازار غیرقانونی، وضعیت این تجارت پرخطر را بررسی کرده است. او از همکاری مستمر با نهادهای مختلف از جمله فرمانداری، دادستانی، و دستگاه‌های امنیتی خبر داده و تأکید کرده که با نظارت دقیق و قاطع، از بروز هرگونه خرید و فروش غیرمجاز جلوگیری خواهد شد.
کیانی همچنین با اشاره به اقدامات پیشگیرانه، از توجه ویژه به فرهنگ‌سازی در مورد اهمیت حفاظت از محیط زیست و پرندگان مهاجر صحبت کرده است. این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شود که نگرانی‌ها نسبت به اثرات منفی این بازار بر اکوسیستم منطقه، بیش از پیش در حال افزایش است.
در مصاحبه‌ای با رئیس اداره حفاظت محیط زیست فریدونکنار، وی تأکید کرد که بازار غیرقانونی عرضه و فروش پرندگان مهاجر امسال با تلاش‌ها و همکاری‌های بین‌بخشی تعطیل شده است. او اظهار داشت: «با تلاش مستمر مأموران یگان حفاظت و حمایت مسئولان محلی، از جمله فرماندار، دادستان، بخشدار و دستگاه‌های امنیتی و انتظامی، این بازار که در گذشته مکانی برای تجارت غیرقانونی پرندگان وحشی بود، اکنون تحت کنترل است و هیچ گزارشی از فعالیت غیرقانونی در این زمینه دریافت نشده است.»
وی افزود: «با شروع مهاجرت پرندگان در نیمه دوم سال، جلسات متعددی با مدیران استانی و شورای تأمین برگزار شد و تأکید شد که در صورت مشاهده هرگونه خریدوفروش غیرقانونی، برخورد جدی و قضایی صورت خواهد گرفت. حتی بازدیدهای میدانی از دامگاه‌ها به اتفاق دادستان انجام شد تا دامگاه‌داران از پیامدهای قانونی این اقدامات مطلع شوند.»
کیانی درباره آموزش و فرهنگ‌سازی گفت: «محیط‌بانان ما به طور منظم در مدارس و مساجد حضور دارند و درباره اهمیت حفاظت از پرندگان مهاجر برای کودکان و بزرگسالان آموزش می‌دهند. همچنین، تابلوهای زیست‌محیطی در اطراف تالاب‌های ازباران و لپو نصب شده‌اند تا اهمیت این موضوع به‌طور گسترده‌تری اطلاع‌رسانی شود.»
او همچنین از برنامه‌هایی برای یافتن راه‌حل‌های معیشتی جایگزین برای دامگاه‌داران خبر داد و گفت: «طرح پرنده‌نگری به عنوان یک گزینه پایدار برای معیشت دامگاه‌داران مطرح شده است. جلساتی با میراث فرهنگی و جهاد کشاورزی برگزار شده و حتی مجوز برای یکی از دامگاه‌داران صادر شده است. این اقدام گامی مهم در راستای استفاده از ظرفیت‌های محلی به شکلی قانونی و پایدار است.»
کیانی در پایان بر نظارت مستمر بر رستوران‌های منطقه تأکید کرد و افزود: «ما به‌طور مداوم از رستوران‌ها بازدید می‌کنیم و ممنوعیت طبخ و سرو پرندگان مهاجر را به آنها گوشزد می‌کنیم. با ادامه این نظارت‌ها، امیدواریم از تهدیدات پیش‌روی حیات‌وحش این منطقه بکاهیم و تعادل زیست‌محیطی را حفظ کنیم.»
تالاب فریدونکنار، که به‌عنوان یکی از ارزشمندترین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر در ایران شناخته می‌شود، در معرض بحران‌هایی جدی قرار دارد که تداوم حیات آن را تهدید می‌کند. با وجود تلاش‌های مداوم اداره حفاظت محیط زیست و فعالان این حوزه، بازهم بسیاری از چالش‌ها ریشه در فرهنگ، اقتصاد محلی و کمبود آگاهی عمومی دارد. تعطیلی بازار پرندگان و کنترل شکار غیرقانونی تنها بخشی از این معضل است؛ چرا که مقابله با این چالش‌ها نیازمند یک دیدگاه جامع و بلندمدت است که حفاظت از تالاب و معیشت پایدار مردم منطقه را همزمان در نظر بگیرد.
ایجاد مشاغل جایگزین برای دامگاه‌داران، از جمله طرح‌های پرنده‌نگری، اقدامی امیدوارکننده به نظر می‌رسد؛ اما موفقیت چنین برنامه‌هایی وابسته به حمایت‌های مستمر، تأمین مالی کافی و فرهنگ‌سازی گسترده است. مشارکت نهادهای مختلف از جمله سازمان میراث فرهنگی، جهاد کشاورزی و حتی جامعه علمی در این مسیر اهمیت بالایی دارد.
در عین حال، جامعه محلی نیز باید از ضرورت حفظ این تالاب‌ها آگاه شود. تلاش برای تغییر نگرش مردم منطقه از شکار و فروش پرندگان به حفظ و استفاده پایدار از منابع طبیعی می‌تواند کلید حل این معضل باشد. نصب تابلوهای آموزشی، برگزاری کارگاه‌ها در مدارس و مساجد، و استفاده از رسانه‌های محلی برای اطلاع‌رسانی از جمله گام‌های مؤثر در این راستاست.
