خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: شهرستان رفسنجان، قلب تولید پسته ایران و جهان، با بحرانی بزرگ در حوزه منابع آبی مواجه است که به‌شدت بر اقتصاد این منطقه تأثیر گذاشته است. کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی و شور شدن منابع آبی، شرایطی بحرانی برای کشاورزی پسته ایجاد کرده است. این بحران نه‌تنها تولید این محصول استراتژیک را تهدید کرده، بلکه معیشت هزاران کشاورز و آینده اقتصادی منطقه را نیز در خطر قرار داده است.
بحرانی که از عمق ۳۰۰ متری زمین آغاز می‌شود
طبق گزارش‌ها، در برخی مناطق رفسنجان سطح ایستابی آب به عمق ۳۰۰ متر رسیده است. برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی به‌منظور آبیاری باغات پسته طی دهه‌های اخیر، اصلی‌ترین عامل این بحران است. از سوی دیگر، تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی نیز وضعیت را وخیم‌تر کرده‌اند. با کاهش کیفیت آب، شوری بالای منابع موجود، تولید پسته را به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار داده است.
کاهش تولید پسته؛ بحران در بازارهای جهانی
رفسنجان سالانه بین ۷۰ تا ۸۰ هزار تن پسته تولید می‌کرد، اما در سال جاری به دلیل مشکلات آبی، تولید به حدود ۳۰ هزار تن کاهش یافته است. این کاهش تولید، ایران را در رقابت با تولیدکنندگان جهانی مانند آمریکا، به‌ویژه در بازارهای صادراتی، با چالش روبه‌رو کرده است. افت کیفیت محصول به دلیل شوری آب نیز یکی از عوامل کاهش تقاضای جهانی برای پسته ایرانی است.
معیشت کشاورزان زیر سایه بحران
کشاورزان منطقه که معیشتشان به‌طور مستقیم به تولید پسته وابسته است، با مشکلات متعددی مواجه‌اند: کاهش تولید به معنی افت شدید درآمد خانواده‌های کشاورز است. استفاده از منابع جایگزین مانند آب انتقالی یا شیرین‌سازی آب، هزینه‌های بالایی دارد که بسیاری از کشاورزان توان پرداخت آن را ندارند. بحران اقتصادی و بی‌آبی بسیاری از خانواده‌ها را مجبور به ترک زمین‌های خود و مهاجرت به شهرها کرده است.
تهدیدی برای اقتصاد ملی
پسته یکی از اقلام اصلی صادراتی غیرنفتی ایران است که سالانه صدها میلیون دلار ارز آوری دارد. کاهش تولید و کیفیت این محصول تأثیر مستقیمی بر درآمدهای ارزی کشور دارد و می‌تواند بازارهای صادراتی ایران را برای همیشه از دست بدهد.
راهکارها برای عبور از بحران
محمد قاسمی، کارشناس اقتصاد کشاورزی به خبرنگار مهر گفت: برای مقابله با این بحران اقدامات فوری و استراتژیک همچون کاهش مصرف آب در کشاورزی از طریق تکنولوژی‌های نوین آبیاری، تغییر الگوی کشت به محصولاتی که نیاز آبی کمتری دارند و استفاده از آب شیرین کن‌های صنعتی یا انتقال آب از خلیج‌فارس برای مصارف کشاورزی، هرچند هزینه‌بر است از جمله راهکارهای رفع مشکل است. وی ادامه داد: ارائه تسهیلات مالی و فنی به کشاورزان برای گذار از این شرایط بحرانی نیز باید در دستور کار باشد.
محمدرضا، کشاورز رفسنجانی با ۳۰ سال تجربه در کشاورزی، به خبرنگار مهر می‌گوید: این بحران آب همه زندگی ما را تحت‌الشعاع قرار داده است. سطح آب زیرزمینی در زمین‌های من به بیش از ۲۵۰ متر رسیده و همین موضوع هزینه‌های آبیاری را چند برابر کرده است. پیش‌تر، پسته‌های ما کیفیت بسیار بالایی داشتند و محصولمان به کشورهای اروپایی و آسیایی صادر می‌شد، اما الان به خاطر شور شدن آب، پوکی پسته‌ها افزایش یافته و دیگر نمی‌توانیم کیفیت رقابتی ارائه دهیم.
وی افزود: هزینه‌های سنگین تأمین آب باعث شده بسیاری از کشاورزان نتوانند قسط‌های بانکی‌شان را پرداخت کنند و اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، من مجبورم باغم را بفروشم یا زمین‌هایم را به حال خود رها کنم.
علی که یکی از کشاورزان پیشرو در کشت و صادرات پسته است، به خبرنگار مهر می‌گوید: ما کشاورزان رفسنجان فقط به آب وابسته نیستیم، بلکه به یک سیستم مدیریتی کارآمد نیاز داریم. دولت باید به ما کمک کند تا بتوانیم از سیستم‌های آبیاری نوین مثل آبیاری قطره‌ای استفاده کنیم. من چند سال پیش، بخشی از باغم را به سیستم آبیاری هوشمند مجهز کردم که در کاهش مصرف آب خیلی مؤثر بود، اما هزینه این سیستم‌ها بالاست و همه نمی‌توانند از آن بهره‌مند شوند.
این کشاورز افزود: اگر دولت حمایت نکند و وضعیت آب بهبود پیدا نکند، نه‌تنها تولید پسته کاهش می‌یابد، بلکه بخش زیادی از کشاورزان ورشکسته می‌شوند و مهاجرت به شهرها افزایش پیدا می‌کند.
زهرا باغدار رفسنجانی نیز درباره چالش‌ها به خبرنگار مهر می‌گوید: شور شدن آب برای ما مثل زهر است. هر سال درخت‌های بیشتری خشک می‌شوند و محصولمان کاهش می‌یابد. ما زنان کشاورز در این منطقه همیشه در کنار مردان کار کرده‌ایم، اما حالا بیشتر وقت و انرژی‌مان صرف پیدا کردن راه‌حلی برای حفظ باغ‌ها می‌شود.
وی ادامه داد: من معتقدم اگر دولت به ما تسهیلات ارزان‌تر بدهد یا به‌طور مستقیم سیستم‌های آب‌شیرین‌کن کوچک برای باغ‌ها فراهم کند، شاید بتوانیم بخشی از این بحران را مدیریت کنیم؛ اما بدون حمایت، ما کشاورزان نمی‌توانیم در برابر این شرایط دوام بیاوریم.
آینده پسته در گرو تصمیمات امروز
بحران آب در رفسنجان یک هشدار جدی است که تنها به پسته محدود نمی‌شود، بلکه کل نظام کشاورزی ایران را تهدید می‌کند. تصمیم‌گیری‌های صحیح و اجرای سریع برنامه‌های مدیریت منابع، می‌تواند آینده این صنعت استراتژیک را نجات دهد، اما تأخیر در اقدام، خسارت‌هایی جبران‌ناپذیر به بار خواهد آورد.
رفسنجان به‌عنوان قطب تولید پسته جهان، به اقدامات جدی و فوری نیاز دارد تا نه‌تنها معیشت کشاورزان، بلکه اعتبار ایران در بازارهای جهانی را حفظ کند.
