به گزارش ایران اکونا به نقل از تسنیم، ایران و ازبکستان در سه دهه گذشته سطح همکاری اندکی داشته اند. حال زمان آن رسیده است که با نگاه منطقه گرایی ایران در آسیای مرکزی و تغییر نگاه راهبردی و دیپلماسی سیاست خارجی ایران پایانی بر تنش مداوم ژئوپلیتیکی و بی ثباتی اقتصادی-اجتماعی در این منطقه، که تاثیری جز تشدید ناآرامی های بین المللی نداشته، گذاشته شود. همچنین پیوند میان ایران و ازبکستان نقطه عطفی در تحقق کوریدورهای حمل و نقل آینده مانند چابهار، شمال-جنوب و غیره است.
در حال حاضر همسایگی ایران با آسیای مرکزی عمدتاً به دلیل ظرفیت‌های جغرافیایی ایران حفظ شده است. ایران هم از نظر منطقه راهبردی و هم از نظر روابط با کشورهای منطقه دارای پتانسیل های فراوان استفاده نشده در آسیای مرکزی است. در حالی که آمریکا تلاش می کند ایران را در مرز مشترک با همسایگان خود محدود کند، ایران با تکیه بر اولویت سیاست حسن همجواری و به کارگیری موقعیت جغرافیایی، اقتصادی و فرهنگی خود در تلاش است تا کارایی همکاری با چنین منطقه مهم و کشورهای آن را ارتقا بخشد. ظرفیت برنامه‌های ایران برای افزایش مزیت پروژه‌های حمل‌ونقل همچنان بزرگترین امتیاز این کشور در همکاری با آن منطقه است و به ایران کمک کرده تا سهم خود را به عنوان مناسب‌ترین و امن‌ترین مسیر اتصال آسیای میانه به جنوب و غرب حفظ کند.
از زمان تغییرات جدید در منطقه و نهادهای دیپلماسی ایران، می‌توان به تغییر سیاست خارجی و دیپلماسی ایران در آسیای مرکزی اشاره کرد. ایران در سال‌های اخیر تلاش‌هایی را برای تقویت روابط با کشورهای آسیای مرکزی، از جمله ازبکستان، آغاز کرده است.روابط ایران و ازبکستان از قدیمی‌ترین و نزدیک‌ترین روابط ایران با کشورهای آسیای مرکزی به شمار می‌روند. ایران و ازبکستان دو کشور همسایه هستند و به لحاظ فرهنگی، تاریخی و زبانی روابط نزدیکی دارند.
ازبکستان: همسایگان مواضع هماهنگی در قبال افغانستان اتخاذ کنندتاکید بر همکاری دانشگاه شریف و دانشگاههای ازبکستانامضای اسناد همکاری بین ایران و ازبکستاناین روابط در دوران شوروی تحت تأثیر تحریم‌های اقتصادی و سیاسی قرار گرفت، اما پس از فروپاشی شوروی و استقلال ازبکستان، روابط دو جانبه بین ایران و ازبکستان توسعه یافته است.در سال‌های اخیر، دو کشور تلاش‌هایی را برای تعمیق همکاری‌های اقتصادی، تجاری، فرهنگی و سیاسی آغاز کرده‌اند. دیدارهای مقامات دو کشور، تبادل وزرا، همکاری‌های صنعتی و اقتصادی، افزایش تجارت دوجانبه، تشکیل کمیسیون‌های مشترک و امضای توافق‌نامه‌های همکاری مشترک از جمله نمونه‌های همکاری بین ایران و ازبکستان در دوران اخیر است.
تغییر دیپلماسی ایران در آسیای مرکزی نشان از توجه بیشتر به این منطقه و تلاش برای تقویت روابط دوجانبه با ازبکستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی دارد. این تغییر در دیپلماسی ایران می‌تواند به تعمیق همکاری‌ها در زمینه اقتصادی، سیاسی و امنیتی باشد.
چالش ها و موانع توسعه سیاسی – اقتصادی ایران و ازبکستان
توسعه سیاسی و اقتصادی هر کشوری با چالش‌ها و موانع خاص خود روبرو است. در صورتی که به چالش‌ها و موانع توسعه سیاسی و اقتصادی ایران و ازبکستان در منطقه آسیای مرکزی اشاره کنیم، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نخست؛ کنش های سیاسی: وجود رقابت‌های سیاسی و منازعات در داخل و خارج کشور می‌تواند توسعه سیاسی و اقتصادی را مختل کند. عدم ثبات سیاسی و عدم توافقات بین حاکمیت‌ها می‌تواند باعث عدم اطمینان سرمایه‌گذاران و افراد عمومی شود و به نوسانات اقتصادی منجر شود.
دوم؛ بحران‌های امنیتی و تروریسم: منطقه آسیای مرکزی در گذشته با بحران‌های امنیتی و فعالیت‌های تروریستی مواجه شده است. این وضعیت می‌تواند به محدود کردن سرمایه‌گذاری‌ها و تجارت منطقه منجر شود و از رشد اقتصادی جلوگیری کند.
سوم؛ نبود زیرساخت‌های لازم: عدم توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و نبود سیستم‌های حمل و نقل موثر می‌تواند موانعی برای رشد اقتصادی و تجارت در ایران و ازبکستان ایجاد کند. برقراری زیرساخت‌های لازم شامل جاده‌ها، بنادر، راه‌آهن‌ها و شبکه‌های ارتباطی می‌تواند تجارت و سرمایه‌گذاری را تسهیل کند.
در نهایت؛ وابستگی به منابع طبیعی: در بسیاری از کشورهای منطقه آسیای مرکزی، منابع طبیعی مهمی مانند نفت و گاز وجود دارد. این وابستگی به منابع طبیعی می تواند نقطه عطفی در گسترش مناسبات اقتصادی – سیاسی میان ازبکستان و ایران باشد.
با توجه به موقعیت جغرافیایی و اهمیت استراتژیک ایران و ازبکستان در منطقه، احتمال دارد که روابط دوجانبه بین این دو کشور در آینده توسعه یابد اما نباید در ذیل گسترش سطح تعاملات میان تهران- تاشکند از موانع خارجی که تهدیدی جدی در به خطر انداختن توسعه روابط میان این دو کشور است غافل شد و تلاشی در جهت پیشگیری آن انجام نداد. برخی از این موانع که تهدیدی جدی در ارتباطات میان تهران- ناشکند است عبارتند از:
تحریم های آمریکا علیه ایران که امکان سرمایه گذاری های کلان در پروژه های بزرگ با ایران را از بین برده است؛رقابت ژئوپلیتیک بین قدرت های بزرگ و منطقه (ایالات متحده-روسیه، ایالات متحده-چین، ایران-ترکیه) که برخی امکانات در روابط دو جانبه را محدود و ازبکستان و ایران را مجبور کرده با احتیاط برای برقراری تعادل در روابط بین المللی اقدام کنند.بی ثباتی در افغانستان که امکانات همکاری اقتصادی را محدود و مشکلات امنیتی ایجاد می کندحضور روسیه در آسیای مرکزی و نقش آن درروابط بین ایران و ازبکستان
حضور روسیه در آسیای مرکزی و نقش آن در روابط بین ایران و ازبکستان می‌تواند به چندین جنبه مختلف تقسیم شود. روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ در منطقه، تلاش می‌کند تا در روابط با کشورهای آسیای مرکزی، از جمله ایران و ازبکستان، نقش مهمی ایفا کند. در زیر به برخی از جنبه‌های حضور روسیه در آسیای مرکزی و تأثیر آن بر روابط ایران و ازبکستان اشاره خواهیم داشت:
نخست؛ همکاری اقتصادی: روسیه و کشورهای آسیای مرکزی تلاش می‌کنند تا روابط اقتصادی خود را توسعه دهند. روسیه به عنوان یک بازار مهم برای صادرات نفت و گاز از ایران و ازبکستان، همکاری‌های اقتصادی با این کشورها را تحت توجه قرار می‌دهد. این همکاری‌ها شامل صادرات مواد خام، همکاری در زمینه صنعت و ساختمان، حمل و نقل و تجارت دوجانبه است.
دوم؛ هماهنگی در مسائل امنیتی: روسیه به عنوان یکی از اعضای شورای همکاری‌های امنیتی با کشورهای آسیای مرکزی در زمینه همکاری امنیتی همکاری می‌کند. این همکاری می‌تواند شامل مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر، تأمین امنیت منطقه‌ای و سایر مسائل امنیتی باشد.
سوم؛ تأثیر روسیه در روابط ایران و ازبکستان: حضور روسیه در آسیای مرکزی و همکاری‌های اقتصادی و امنیتی آن با ایران و ازبکستان، می‌تواند تأثیر مثبت و قابل توجهی در گسترش مناسبات میان تهران- تاشکند داشته باشد.
حضور چین در آسیای مرکزی و نقش آن در روابط بین ایران و ازبکستان
حضور چین در آسیای مرکزی در سال‌های اخیر بطور چشمگیری افزایش یافته است و نقش مهمی در روابط بین‌المللی، اقتصادی و سیاسی منطقه ایفا می‌کند. چین به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی با منافع اقتصادی و امنیتی گسترده، تلاش می‌کند تا روابط خود با کشورهای آسیای مرکزی را توسعه دهد. نقش چین در روابط با تهران تاشکند، یعنی روابط چین با کشورهای آسیای مرکزی، نیز بسیار مهم است. چین و ایران در زمینه‌های اقتصادی، انرژی، سیاست خارجی و همکاری بین‌المللی همکاری‌های گسترده‌ای را آغاز کرده‌اند.
یکی از مسائل مهم در روابط چین و تهران و تاشکند، همکاری در زمینه انرژی است. ایران به عنوان یکی از کشورهای پرتولید نفت و گاز در منطقه، برای چین به عنوان یک کشور با نیازهای بالای انرژی، جذاب است. در این زمینه، چین به عنوان یکی از بزرگترین مشتریان نفت ایران عمل می‌کند و از طریق توافقات طولانی مدت، به نفت و گاز ایران وارد شده است. این همکاری‌ها به چین امکان می‌دهد تا نیازهای انرژی خود را برآورده کند و به ایران امکان می‌دهد تا در برابر فشارهای اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی مقاومت کند.
حضور آمریکا در آسیای مرکزی و نقش آن درروابط بین ایران و ازبکستان
حضور آمریکا در آسیای مرکزی و نقش تأثیرگذار آن بر روابط بین تهران و تاشکند می‌تواند تحت تأثیر چند عامل باشد. در حال حاضرآمریکا حضور نظامی مستقیم در آسیای مرکزی ندارد، اما تأثیرات سیاسی، اقتصادی و امنیتی آمریکا در منطقه همچنان وجود دارد. یکی از عوامل مهم در تأثیر آمریکا در آسیای مرکزی، استراتژی چین و روسیه در این منطقه است. چین به عنوان یک قدرت بزرگ اقتصادی و رقیب آمریکا، برای دستیابی به منابع انرژی و تجارت، در آسیای مرکزی حضور و فعالیت‌هایی را آغاز کرده است.
رهبر انقلاب اسلامی: قرابت تاریخی، فرهنگی و علمی ایران و ازبکستان بی‌نظیر استآمریکا با توجه به رقابت با چین، سعی می‌کند روابط خود را با کشورهای آسیای مرکزی بهبود دهد و نفوذ خود را در این منطقه تقویت کند. نقش آمریکا در آسیای مرکزی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر روابط بین تهران و تاشکند داشته باشد. ایران و ازبکستان هر دو کشوری هستند که اهمیت استراتژیکی در منطقه دارند. با توجه به حضور نظامی آمریکا در مناطق همجوار ایران مانند خاورمیانه و آفریقای شمالی، نفوذ آمریکا در آسیای مرکزی می‌تواند نگرانی‌های امنیتی برای ایران ایجاد کند. در ضمن، تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران نیز می‌تواند تأثیری بر روابط بین دو کشور داشته باشد.
سیاست منطقه گرابی در قبال ازبکستان و فواید آن برای تهران
سیاست منطقه‌گرایی ایران نقش مهمی در روابط آن با کشورهای همسایه بالاخص کشورهای آسیای مرکزی و اخیرا با کشور ازبکستان ایفا می‌کند. در مورد ازبکستان، ایران همواره تلاش کرده است تا روابط خوبی با این کشور برقرار کند و با توجه به وجود موانع جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی مشترک، ارتباطات خوبی را با ازبکستان حفظ کند.
ایران و ازبکستان کشورهای همسایه ای هستند و در جنوب و شمال مرزهای مشترکی با یکدیگر دارند. ایران از طریق ازبکستان به بازارهای آسیای میانه و روسیه دسترسی دارد و ازبکستان نیز از تجارت و ترانزیت از طریق ایران به بازارهای خاورمیانه بهره می‌برد. بنابراین، حفظ روابط خوب با ازبکستان برای ایران اقتصادی و استراتژیک بسیار مهم است.
در ارتباط با فولاد آن، ایران و ازبکستان همکاری‌های متعددی را در زمینه صنعت فولاد داشته‌اند. ایران به عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ فولاد در منطقه، تجارت و همکاری‌های فنی با ازبکستان را تقویت کرده است. ازبکستان نیز به عنوان یک بازار مهم برای صادرات فولاد ایران عمل کرده است. به طور کلی، ایران سعی می‌کند روابط دوجانبه خود با ازبکستان را توسعه دهد و همکاری‌های اقتصادی، تجاری و صنعتی را در زمینه‌های مختلف بهبود بخشد. در همین راستا، حفظ حس همسایگی و توسعه روابط دوستانه با ازبکستان برای ایران اهمیت دارد و در سیاست خارجی ایران نقشی مهم ایفا می‌کند.
راهبردهای پیشنهادی در جهت تعمیق روابط ایران با ازبکستان
برای تعمیق روابط ایران با ازبکستان، راهبردهای زیر پیشنهاد می گردد:
نخست؛ تقویت تبادلات اقتصادی: ایجاد روابط تجاری قویتر و تبادلات اقتصادی بین دو کشور می‌تواند روابط را تعمیق بخشد. برای این منظور، با ایجاد سرمایه گذاری های مشترک و همچنین با ایجاد تسهیلات مالی و کارگاه‌های آموزشی، کسب و کارهای دوجانبه را تشویق و گسترش داد.
دوم؛ توسعه همکاری در حوزه‌های فناوری و نوآوری: از طریق ایجاد همکاری در زمینه‌های فناوری و نوآوری، ارتباطات علمی و فنی بین دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دو کشور را تقویت کرد که حاصل این تبادلات می‌تواند به توسعه صنایع دانش‌بنیان و تکنولوژی‌های پیشرفته در هر دو کشور کمک کند.
سوم؛ توسعه همکاری در حوزه‌های فرهنگی و آموزشی: برگزاری نمایشگاه‌ها، همایش‌ها و جشنواره‌های مشترک، تبادل هنرمندان و دانشجویان و همچنین ایجاد برنامه‌های تبادل فرهنگی و آموزشی می‌تواند در تعمیق ارتباطات فرهنگی و آموزشی بین دو کشور مؤثر باشد.
در نهایت؛ تقویت همکاری سیاسی و امنیتی: ایجاد همکاری در زمینه‌های سیاسی و امنیتی می‌تواند روابط دوجانبه را تقویت کند. با تبادل اطلاعات امنیتی، همکاری در مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر، و تبادل نظرات در مسائل منطقه ای که در حال حاضر افغانستان و سوریه در راس مسائل امنیتی منطقه هستند با گسترش همکاری های منطقه ای، صلح و ثبات را در منطقه حاکم و سیاست منطقه گرایی را اجرا نمود.
معصومه محمدی، کارشناس مسائل آسیای مرکزی
