پنجم آبان، روز ملی زعفران، تنها نامگذاری یک روز نیست بلکه فرصتی برای طرح موضوعات، چالش ها، نیازها، نواقص و پیشنهادهای موثر در حوزه مهم‌ترین محصول تولیدی کشاورزی کهن‌سرزمین ایران در عرصه جهانی است، محصولی که هنوز هم می‌تواند معرف هویت ایرانی و البته نقش آفرین در رشد درآمدهای ارزی باشد.
به واقع سهم اندک ایران از تجارت طلای سرخ در جهان، با وجود تولید حدود ۹۰ درصد این محصول، گویای فاجعه‌ای عظیم و مظلومیتی غریب برای این محصول راهبردی در عرصه جهانی است و گلایه زعفران‌کاران از هزینه بالای تمام شده آن در مقابل بهای نسبتا ارزان این کالا و داد و فغان تجار و صادرکنندگان این محصول ایرانی در برابر آوازه زعفران کشورهای دیگر از جمله چین، اسپانیا و حتی افغانستان، از دیگر نمودهای این ضعف جایگاه زعفران ایرانی است، حال آنکه از دیرباز زعفران؛ محصول شاخص تولیدی و صادراتی ایران زمین بوده است.
ضعف و خلاء موجود در عرصه بسته‌بندی، سورتینگ، برندینگ و البته فرآوری و صنایع تبدیلی همه و همه در کنار داستان غم انگیز فروش زعفران ایران با بسته‌بندی و نام دیگر کشورها و البته حضور کشورهایی از جمله افغانستان در عرصه کشت و تولید زعفران، همچنان آسیب ها، خلاءها و چالش های متداول در قصه کهن طلای سرخ ایرانی در عرصه جهانی است.
به هر روی زعفران همچنان گل سرسبد محصولات کشاورزی ایران در جهان است که انحصار تولیدش همچنان با ماست و هنوز قصه پرغصه پسته، فرش و زیره برایش در جهان تکرار نشده است و نباید هم بدان اجازه تکرار داد؛ رمز ماندگاری این انحصار و عرض اندام در عرصه جهانی و همراهی بی چون و چرای نام ایران با زعفران؛ توجه به این محصول، ارزشمند دانستن کار زعفران‌کاران، ترغیب و تشویق آنان با حمایت و البته تنظیم بازار و مدیریت آن از سوی متولیان و جلوگیری از دست اندازی دلالان و اخلالگران بازار به این عرصه موثر و نقش آفرین است.
در عرصه جهان نو، خلاقیت و نوآوری ۲ بال پرواز در آسمان اقتصاد جهانی است به این معنا که دیگر این روزها اینکه محصولی از کجا آمده شاید آنچنان مهم نباشد بلکه آنچه برای مصرف کنندگان جذاب و در انتخاب آنان موثر است آن است که این محصول چگونه و با چه روش جدیدی، اشکال و فرآوری های نوی به دست آنان رسیده است.
شاید نتوان عواملی چون تغییرات اقلیمی، گرم شدن زمین و تنش های دمایی را مدیریت کرد اما قطعا و حتما می توان با بهره گیری از شیوه های نوین و دانش بنیان و بهره گیری از فناوری های نو با حضور جوانان خلاق و نوآور، روند تولید محصول با کیفیت، فرآوری موثر و تولید محصولات مورد نیاز بشر امروز را در دستور کار قرار داد و جهانی شدن و جهانی ماندن زعفران ایرانی را تثبیت کرد.
خراسان رضوی مهد کشت طلای سرخ
خراسان رضوی مهم ترین استان تولیدکننده زعفران کشور است که امسال ۹۶ هزار هکتار از کشتزارهایش را زیر کشت این محصول اقتصادی برده است.
زعفران به طور میانگین به ۲۳۰ نفر- روز نیروی کار در هر هکتار نیاز دارد و بر این اساس هر هکتار کشت زعفران حدود یک نفر اشتغال دائم را در حوزه تولید این محصول ایجاد می‌کند.
جمعیت بهره‌برداران بخش کشاورزی مرتبط با کشت زعفران در خراسان رضوی امسال ۱۲۵ هزار نفر است که با احتساب جمعیت پنج نفره برای هر خانوار، شمار افراد منتفع از تولید زعفران در این استان بالغ بر ۶۲۵ هزار نفر می شود.
باید به این نکته مهم توجه داشت که زعفران در گروه محصولات با ظرفیت بالا برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصاد و ارزآوری کشور است و با توجه به اینکه افزایش تولید آن سرمایه کلانی نمی‌خواهد، علاوه بر آن می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بسته بندی؛ سود حاصل از صادرات آن را به میزان قابل توجهی افزایش داد.
استان خراسان رضوی از دیرباز در زمینه کشت و تولید زعفران در کشور و نیز دنیا سرآمد و دارای نقش تعیین کننده ای بوده است.
هم اکنون از ۱۲۵ هزار هکتار کشتزار زعفران در کشور، ۹۶ هزار هکتار؛ یعنی رقمی برابر با ۷۷ درصد مجموع سطح زیر کشت آن، متعلق به خراسان رضوی است.
فرآوری و کیفیت ، ملاک اصلی رقابت
عضو هیات مدیره و معاون طرح و برنامه خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران گفت: اگر در داخل کشور شرکت های زعفرانی بخواهند با یکدیگر رقابت کنند، آن هم در دنیای تجاری امروز، باید رقابتشان در نوآوری و نه در قیمت گذاری باشد.
سیداحسان مصطفوی‌نژاد بیان کرد: ضرورت دارد در حوزه بین المللی اتحاد ایران را در زمینه تولید و عرضه نشان دهیم و رقابت اصلی در حوزه نوآوری، خلاقیت و طراحی باشد اما متاسفانه هم اکنون به دلیل کیفیت متفاوت محصولات صادراتی، رقابت بر سر قیمت محدود شده است که این وضعیت وجهه خوبی را در دنیا برای زعفران ایران فراهم نکرده است.
این فعال حوزه صادرات زعفران بیان کرد: ما به وفاق در حوزه بین المللی در زمینه محصول زعفران نیاز داربم که در همین راستا سازمان شناخته شده و ثبت شده در سازمان یونسکو به نام "اوسک" با عنوان باشگاه خلاقیت، آموزش، حمایت و بهره برداری زعفران کمیسیون ملی یونسکو ایران (OSEC) ایجاد شده است که می تواند راهبری این روند را محقق کند.
وی با بیان اینکه پیگیری های انجام شده پس از ۲.۵ سال به تعیین روزی در تقویم ملی به نام روز زعفران منجر شد، اظهار کرد: به جد معتقد هستیم باید رقابت های داخلی در حوزه زعفران در حوزه طراحی، تحقیق و توسعه (Research and development) یا به اختصار R&D، کیفیت و نوآوری محصول باشد.
این فعال حوزه صادرات زعفران اظهار کرد: متاسفانه اکنون همچنان در کشور درگیر برخی موارد سنتی و اشکالات برجای مانده از گذشته در حوزه زعفران هستیم و در حالی که کشورهایی با هیچ سابقه در کشت زعفران، امروز به جد به دنبال توسعه کشت آن هستند و ما همچنان درگیر اثبات این موضوع هستیم که گیاه زعفران برخاسته از کدام منطقه است و عنوان "نخستین" باید برای کدام شهر و منطقه به کار برده شود.
مصطفوی‌نژاد افزود: اگر چه در جای خود این موضوع مهم است اما رقبا در حال گرفتن بازار از دست ما هستند و ضروری است که ما به فکر رشد و توسعه در عرصه بین المللی و ثبت ماندگار نام زعفران برای سرزمین ایران باشیم.
وی تاکید کرد: برای حل این چالش می توان جاده ای را که شهرهای زعفرانی در آن قرار دارند را تعیین کنیم که طرح مربوط به آن تهیه شده و در یونسکو مطرح شده است اما متاسفانه هنوز هستند افراد و مجموعه هایی که نگاه جهانی و بین الملی ندارند و هنوز در موفقیت کار تیمی و منطقه ای شک دارند.
وی سبقت در دستان کشورهای بی سابقه در کشت زعفران
وی بیان کرد: روند فعلی موجب می شود کشورهایی که در حوزه زعفران فاقد تاریخچه هستند بتوانند گوی سبقت را از ما بربایند.
مصطفوی نژاد اظهار کرد: در حالی که ما هنوز در روشهای سنتی برای معرفی محصول زعفران آن هم به همان شکل غیرفرآوری و خام هستیم، کشورهایی مانند چین در حال تبلیغ این محصول با استفاده از روش های نوین از جمله حضور اینفلوئنسرها هستند اما ما هنوز در باتلاق درگیری بر سر عناوین و اسم ها گرفتار هستیم و حال آن که این مسائل مزیت روشنی هم ندارد.
این فعال حوزه زعفران بیان کرد: این می شود که حتی کشورهای اطراف ما، در حوزه زعفران سرمایه گذاری می کنند و می خواهند هاب زعفران منطقه را در اختیار بگیرند که البته در این مسیر حاکمیت ها نیز با تخصیص بودجه های کلان راهگشای سرمایه گذارانشان هستند.
وی با تاکید بر اینکه باید به مرحله ای برسیم که محصول زعفران سلامت مردم را تامین کند، افزود: برای این مهم باید نیاز روز مردم را شناخته و با توجه به شرایط اقتصادی مردم و دنیا، محصولی را ارائه دهیم که صرفا زینت رنگی بر روی بشقاب های برنج نیست، بلکه می تواند مردم را از دست بیماری قرن، یعنی افسردگی نجات دهد.
وی تصریح کرد: هیچ گونه تنگ نظری در حوزه زعفران پذیرفته نیست بلکه باید عرصه برای ورود افراد خاص، خلاق و ورود فناوری های جدید و البته فرآوری زعفران باز شود تا شاهد تحول لازم در این زمینه باشیم.
عضو هیات مدیره و معاون طرح و برنامه خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران بیان کرد: خودزنی در حوزه زعفران به نفع هیچ بخشی از زنجیره زعفران نیست و سود حاصل از زعفران را باید برای تمامی حلقه های زنجیره تولید و عرضه زعفران لحاظ کرد.
وی ادامه داد: طلای سرخ به زودی زود و فارغ از مرزها به بشریت خدمت کرده و حال مردم دنیا را خوب خواهد کرد و ما در این مسیر باید تلاش کنیم سهم و جایگاه خود را حفظ کنیم که تنها راه آن بهره گیری از خلاقیت و نوآوری است و البته پایان جنگ داخلی و رقابت های منفی بر سر زعفران است.
وی با اشاره به فعالیت ۲۷ تشکل زعفرانی در کشور، گفت: طلای سرخ راه خود را به مرور زمان در بازار جهانی و مصرف مردم دنیا پیدا می کند و مصرف آن در چند سال آینده چندین برابر خواهد شد و اگر این روند مدیریت نشود، این ظرفیت و محصول به نام کشورهای دیگر تمام خواهد شد.
روز ملی زعفران، فرصتی برای جلب توجه‌ها به داروی هزاره سوم
کارشناس مسئول زعفران سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: کشور ایران و استان خراسان رضوی، بزرگترین تولید کننده محصول زعفران دنیا محسوب می شود که برای حفظ این جایگاه و کسب درآمد برای فعالان این حوزه باید بیش از پیش تلاش شود.
رامین اسمی بیان کرد: روز ملی برای پاسداشت زعفران ضرورتی بود که در آن سعی می شود توجه کل کشور به سمت ظرفیت ها و فرصت های نهفته در این محصول راهبردی و ارزشمند جلب شود.
وی با اشاره به اینکه متاسفانه مصرف زعفران در داخل کشور بسیار کم شده و تلاش داریم جنبه های مختلف مصرفی این محصول را علاوه بر ادویه بودن، ترویج کنیم.
اسمی گفت: اکنون مصرف نوشیدنی هایی مانند قهوه و چای ماسالا رونق گرفته است و حال آن که نوشیدنی زعفران با برخورداری از خواص متعدد به عنوان داروی هزاره سوم شناخته شده است و باید مصرف آن در بین مردم رونق گیرد.
ضرورت رونق فرآورده های جانبی زعفران
کارشناس مسئول زعفران سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به چالش های حوزه زعفران بیان کرد: عملکرد در واحد سطح این محصول کاهش یافته و به شدت در حال کار بر روی این امر و البته افزایش کیفیت آن برای رقابت پذیری بیشتر هستیم زیرا اگر در این زمینه موفق نشویم به زودی با ورود کشورهای رقیب تازه نفس، دچار مشکل خواهیم شد.
وی ادامه داد: متاسفانه صادرات زعفران در دهه های اخیر زیاد تعریفی نداشته است و محدودیت در کشورهای مقصد صادراتی می تواند آسیب زا باشد زیرا هم اکنون محصول زعفران ایران توسط کشورهای زیادی به صورت خام دریافت و پس از بسته بندی به نام همان کشور در بازار عرضه می شود که از آن جمله می توان به اسپانیا اشاره کرد.
وی تاکید کرد: لازم است در زمینه فرآوری و نوآوری در محصول زعفران در تولید اقلامی مانند دارو و لوازم بهداشتی، آرایشی و استخراج کروسین زعفران بیشتر کوشش شود زیرا فروش خام این محصول نه تنها به ضرر کشور بلکه موجب به یغما رفتن سرمایه کشاورزی ما می شود.
وی با بیان اینکه مصرف داخلی سالانه زعفران در حد ۳۰ تا ۴۰ تن است، گفت: به همین میزان در حال بسته بندی هستیم و تا تولید بیش از ۳۰۰ تن به صورت خام صادر می شود.
رقبای تازه نفس ایران در کشت زعفران
کارشناس مسوول زعفران سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی بیان کرد: در تولید محصول زعفران کشورهایی به تازگی وارد عرصه شده اند که می توان از چین، افغانستان، آذربایجان، مراکش و ازبکستان نام برد که با توجه به شرایط اقلیمی به نظر می رسد در عرصه تولید، رقبای جدی برای ایران باشند.
اسمی بیان کرد: در حوزه صادرات نیز کشورهایی مانند اسپانیا و چین به شدت در حال کار بر روی بسته بندی و فرآوری محصول و به نوعی صدور مجدد محصول زعفران ایران هستند که البته با ورود محصول مزارع کشورهای دیگر به زودی صادرات زعفران خام ایران نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.
منبع: ایرنا
